In Nederland zijn kinderen heden ten dage vanaf vijf jaar bij wet leerplichtig. De eerste Leerplichtwet werd aangenomen in 1900 en trad in werking op 1 januari 1901. De wet verplichtte kinderen van zes tot twaalf jaar tot het volgen van onderwijs. Voor sommige kinderen werden uitzonderingen gemaakt, zoals voor boerenkinderen tijdens de oogsttijd. Dochters mochten ook thuisblijven om het gezin te verzorgen. De stemming over het wetsontwerp in de Tweede Kamer was een spannende politieke thriller. Welgeteld één stem maakte het verschil. Van de honderd leden, waaruit de volksvertegenwoordiging destijds bestond, ontbrak er een. Tegenstander Francis David Schimmelpennick was van zijn paard gevallen en kon daardoor niet tijdig op het Binnenhof verschijnen. ‘Het paard is verstandiger dan zijn meester,' was het gevatte commentaar van voorstanders van de Leerplichtwet.
F.D. Schimmelpennick (bron Wikipedia)
Onder de confessionele partijen bestond verzet tegen de Leerplichtwet. De fracties in de Tweede Kamer wilden het bestaansrecht van katholieke christelijke scholen bij wet geregeld wilden hebben. De socialisten waren ook tegen de wet, maar dan omdat zij de wet niet ver genoeg vonden gaan. De Leerplichtwet 1900 kende als speciale vorm van onderwijs ook nog het huisonderwijs, zoals dit in adellijke families toen nog voorkwam. Had het huisonderwijs er niet in gestaan, dan zouden meer Kamerleden tegen hebben gestemd. Ongeoorloofd schoolverzuim nam met de invoering van de Leerplichtwet af, maar het aantal ziekmeldingen nam toe en van de mogelijkheid tot ontheffing van de leerplicht werd vaak oneigenlijk gebruikgemaakt.
Weeshuis in 1912 (collectie Gemeentearchief Venlo)
De eerste openbare school in Venlo ging van start in 1807, in de Franse tijd. De Ecole Normale was gevestigd in een pand aan de Oude Markt. In 1818, werd de naam veranderd in Rijks Lagere School. Tot 1883 bleef het pand in gebruik. In de negentiende eeuw werd er ook kortere of lange tijd openbaar lager onderwijs genoten in het Ald Weishoes en in enkele vertrekken van het gemeentelijke administratiekantoor bij het stadhuis. Buurtschap ’t Ven had tussen 1836 en 1862 een eigen stadsschool aan de Schoolweg. Hoofd Jan Valentijn ging na de opheffing over naar de Armenschool die in het Ald Weishoes zat.
Prentbriefkaart Helschriksel, rechts Openbare Lagere School (collectie Sef Derkx)
In 1859 verrees aan het Helschriksel een modern schoolgebouw. De scholen die Venlo tot dan kende, waren alle gehuisvest in panden die van oorsprong een andere bestemming hadden. De leerlingen van de school in het Ald Weishoes werden de eerste gebruikers van de nieuwe school. Een halve eeuw lang zetten Venlose kinderen aan het Helschriksel de eerste wankele schreden op het pad van de wetenschap. In 1909 verhuisde de instelling naar de hoek van Valuasstraat en Noord-Buitensingel. Zijn er nog lezers en lezeressen van Floddergats, die deze school nog in herinnering hebben. Voor het leeggekomen gebouw aan het Helschriksel werden weldra nieuwe huurders gevonden. De Rijks-Normaalschool, een opleiding voor onderwijzer of onderwijzers, trok er in. In 1912 kwam er een tweede onderwijsinstituut bij. De Duitse gemeenschap van Venlo opende in dat jaar de Kaiserin Augusta Victoria Schule. Tot die tijd reisden kinderen van Duitse ingezetenen iedere dag met de trein naar Kaldenkerken. In 1930 opende een nieuwe Duitse School de deuren. Het pand van architect Jacq. Grubben aan de Julianastraat was zeer modern. Dat gold ook voor het tweetalig onderwijs dat er gegeven werd. De geschiedenis van de Duitse School in Venlo is een hoofdstuk apart. Een interessant onderwerp dat u tegoed houdt.
Leerlingen Duitse school aan het Helschriksel, Kerstmis 1912 (collectie Gemeentearchief Venlo),
Openbare Lagere School op de hoek van de Valuasstraat en Noord-Buitensingel (particuliere collectie)
Wij gaan terug naar het openbare onderwijs in Venlo. We rennen mee met de Venlose jongens en meisjes uit de eerste helft van de vorige eeuw en komen uit bij een hoogburcht uit de geschiedenis van het onderwijs, een school die nog steeds voortleeft in de collectieve herinnering en in het dialect: de Mostartschoeël aan de Goltziusstraat. Momenteel is in het karakteristieke pand het Kunstencentrum gevestigd.
In de voormalige Mostartschoeël was lange jaren ook het Goltziusmuseum en de studiezaal van het Gemeentearchief gevestigd (collectie Sef Derkx)
Een jaar of twintig geleden hingen er in de binnenstad plots richtingaanwijzers die verwezen naar monumenten en bezienswaardigheden. Op twee bordjes stond Mosterdschool in plaats van Mostartschool. Een ambtenaar met een gebrek aan kennis van de lokale geschiedenis en het dialect, had de opdracht ertoe verstrekt. Het leidde uiteraard hier en daar tot gegniffel. De naamgever van de school, August Hubert Mostart (Wylre 1840 - Venlo 1912), was meer dan 44 jaar werkzaam als onderwijzer. De mythe wil dat hij stierf in het harnas. Bij het invullen van de rapporten trof hem een beroerte.
Gedachtenisprentje van August Mostart (collectie Gemeentearchief Venlo)
In 1976 hield dr. C. van den Bergh een lezing over zijn herinneringen aan de Mostartschoeël, die hij van 1898 tot 1904 bezocht. De causerie werd door ons vastgelegd op geluidsband en later uitgewerkt op papier. Over het schoolhoofd vertelde Van den Berg het volgende: “Als je de school binnenging, kwam je in een soort voorhof. Daarachter lag het kantoortje van het schoolhoofd. Er hing ook een grote bel. Meneer Mostart was een oude man. Hij droeg bijna altijd een hoge hoed. Om half negen luidde hij de bel. Je moest dan naar binnen. Waren alle leerlingen goed en wel binnen, dan ging meneer Mostart weer terug naar zijn kantoortje. Maar niet voor lang. Even daarna kwam hij terug naar de bel om daaronder een bordje te hangen: TE LAAT. En dat was natuurlijk een kritiek moment. Als het rampzalige bordje er hing, moest je je melden bij meneer Mostart in zijn kantoortje. Als je geen redelijke verklaring had, moest je nablijven in je vrije tijd. Meneer Mostart gaf soms als invaller Frans en Duits, waarbij hij veel aandacht schonk aan de uitspraak. Wij werden er nogal lacherig van als hij op elke lettergreep de nadruk legde. ”
Stadsarchitect Johannes Kayser (bron: website Rijks HBS Venlo)
De Mostartschoeël is in 1883 gebouwd naar een ontwerp van stadsarchitect Johannes Kayser. De school had twee verdiepingen met in het midden een open binnenplaats. Eromheen waren galerijen waar de klaslokalen op uit kwamen. De Mostartschoeël bood korte tijd onderdak aan een exclusief schooltje voor dertig kinderen van de Venlose elite. De gelukkigen kregen zelfs les in de kunst van het vioolspel.
Prentbriefkaart Goltziusstraat, circa 1905 de fotograaf staat ter hoogte van de Mostartschoeël (collectie Piet Braem)
Grondwerkzaamheden in de Goltziusstraat (toen Goltziussingel), de pilaren en het hekwerk ertussen vormen de afscheiding van het voorplein van de Mostartschoeël (collectie Piet Braem)
Mijn vader, geboren in 1905, was ook leerling van de Mostartschoeël, de reguliere welteverstaan. Mijn grootouders stuurden hem naar de openbare school, omdat het onderwijs er kwalitatief beter was dan op de Broedersschool. De schooljaren waren hem dierbaar. In zijn tijd was meneer Zwanikken directeur van de school. De leerkracht die echter het meeste indruk had gemaakt en over wie hij in zijn latere leven nog veel vertelde, was mevrouw Spits-De Sesière. Ze was een voortreffelijke pedagoge die aan de hand van wandplaten prachtig kon vertellen. Mijn vader had haar op de derde. Van die klas uit 1914 is nog een foto bewaard gebleven. De jongens en meisjes - de openbare school was een gemengde school - staan op de speelplaats aan de achterzijde, aan de kant van de Mercatorstraat. Schoolhoofd Zwanikken zit rechts, achter hem staat mevrouw Spits-De Sesière.
Natuurlijk zijn de kinderen van nu drukker dan toen, maar toch… Ik heb de populatie van de klas geteld. De juf stond voor het respectabele aantal van liefst 58 kinderen! Het is in tijden van corona een surrealistisch aantal.
Derde klas van de Tweede Openbare Lagere School in 1914 (collectie Sef Derkx)
Reageren? Stuur een e-mail naar Sef Derkx: floddergats@xs4all.nl.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten