- tekst en foto's Pieter Duijf -
'Frits van de Pos' met echtgenote in 1961
Tussen
1947 en 1961 emigreerden ruim een half miljoen Nederlanders naar verre
overzeese oorden. Woningnood en werkloosheid waren de voornaamste motieven om
te vertrekken uit het volle, natte en koude kikkerlandje. Australië, Canada en
Nieuw-Zeeland waren de favoriete bestemmingen. Ook mijn tante Nelly ging met
haar man Leo Kandelaars een ongewisse toekomst tegemoet. Australië heette hun
nieuwe beloofde land. Na een lange vliegreis werden ze ondergebracht in een
opvangkamp, een soort AZC. Dit stond in schril contrast met wat ze op allerlei
wervingsfilms hadden gezien. Mooie grote huizen, een fantastisch klimaat, een
prachtige zee en elke avond feest rondom een roodgloeiende barbecue.
Aanvankelijk niets van dat alles, behalve dan dat warme, zonnige weer. Met vallen
en opstaan wisten ze in Adelaide een goed draaiend schildersbedrijf van de
grond te tillen. Samen kregen ze vier zoons ‘Down Under’.
Par avion, luchtpost uit Velden, 1954
In de zomer van 2012 was
de toen 83-jarige tante Nelly voor het laatst in haar geboortedorp Velden. Ze
was alleen, want Ome Leo was elf jaar eerder overleden. Ze logeerde in het tot
gastenverblijf verbouwde voormalige breiatelier van Alex Könisser aan de Kloosterstraat
(hoek Schipholweg). Ik ontmoette haar daar op een zwoele zomeravond. Ze griste
meteen een luchtpostbrief uit haar koffer en overhandigde die aan mij. Het was
een brief van mijn moeder aan haar. Gedateerd: 17 december 1954. De brief,
geschreven in een pietepeuterig handschrift gaat grotendeels over mijn
geboorte, twaalf dagen eerder. De brief hangt nu ingelijst bij mij in de woonkamer.
Tante Nelly voerde in die dagen uitgebreide correspondentie met haar familie in
Velden. Alle binnenkomende brieven bewaarde ze zorgvuldig, keurig op datum
gesorteerd. Het schrijven van brieven was de enige vorm van communicatie.
Natuurlijk was er ook telefoon, maar dat was veel te duur. Voor drie dubbeltjes
kon je immers een ‘aerogramme’ naar de andere kant van de wereld sturen.
Met postzegel voorbedrukte aerogramme
Die
‘aerogrammes’ waren voorgefrankeerde blauw gekleurde luchtpostbladen van
flinterdun papier, vergelijkbaar met sigarettenvloeitjes. Je kon ze aan beide
zijden beschrijven en daarna dichtvouwen. Er zat een gomrand aan, waarmee je hem
kon dichtplakken. Deze ‘aerogrammes’ kon je alleen maar krijgen bij het
postkantoor aan de Markt (nu: Cosmos Bloemsierkunst). Directeur van het
plaatselijke postkantoor was Frits. Frits zat achter een glazen loket, omgeven
door talloze formulieren, postzegels en andere onduidelijke paperassen. Op de
achtergrond zag je de postbodes brieven en andere poststukken sorteren. Frits
was immer gehuld in een grijsblauwe stofjas. Hij had het uiterlijk van een
Muppet-personage.
Hij moet in zijn carrière miljoenen postzegels hebben gelikt
en geplakt. Op zijn bureau stond ook een molentje met stempels, stempels van
hout en rubber. En stempelen, dat kon Frits als geen ander. Hij deed dit met
een mathematische precisie en met veel ingetogen geweld. Voor hij een stempel
zette, hield hij hem ongeveer een halve meter boven de te stempelen envelop,
briefkaart of ander belangwekkend document. Met de snelheid van een guillotine
liet hij vervolgens zijn hand vallen. Ruiten, stoelen en tafels trilden door
deze klap secondenlang. Het was iedere keer een dreun met de kracht van 3.1 op
de Schaal van Richter. Maar de stempelafdruk stond exact op de plek waar Frits hem
wilde hebben. Het was gewoon drukwerkkwaliteit die afgestudeerd stempelaar
Frits leverde.
Het
postkantoor van Frits was een belangrijke plek in het dorp. Frits was de
onmisbare schakel tussen de lokale bevolking en de rest van de wereld. Je kon
er brieven posten, telegrammen versturen en je kon er ook bellen in een tot
telefooncel omgebouwde brandkast. Door Frits werd het zware leven van de
naoorlogse emigranten een stuk draaglijker. Ze keken vele tienduizenden
kilometers verwijderd van hun geboortegrond uit naar de ‘aerogrammes’ uit
Velden.
Dorpspomp Roden, een blijvende herinnering aan de evacuatie
Nog
even terug naar tante Nelly. Begin dit jaar vierde ze haar 91e
verjaardag. Na de oorlog behoorde ze tot het Veldense toneelclubje, dat in deze
zware opbouwtijd voor het nodige vertier in het dorp zorgde. Op 26 februari
1946 voerden Veldense evacuees een toneelstuk op in het Drentse Roden. Ruim
2500 Veldenaren maakten op 14 januari 1945 de noodgedwongen verhuizing naar de
noordelijke provincies mee, eerst te voet door de sneeuw naar Straelen, waarna
de reis werd voortgezet in goederen- en veewagons.
Een
dag later zou Velden daar aan de plaatselijke bevolking een dorpspomp als
herinneringsmonument aanbieden. Dit als dank voor de opvang een jaar eerder
gedurende de evacuatietijd. Tante Nelly was een van de actrices. Destijds was
ze ook een van de meest bevallige meisjes in Velden.
Nelly
schreef aan mijn nicht Annie: “Wat betreft het toneel in Roden, daar speelde ik
in mee! Zeer waarschijnlijk heette het stuk ‘Sterren stralen overal’, dat pas
was opgevoerd voor de fanfare in Velden. Als ik me goed herinner ging de
fanfare ook mee. We gingen met de vrachtwagen (waarschijnlijk een tweedehands
legertruck, pd) van Simons Wullem. Herman in ’t Zandt was de regisseur.” Het
moet dus zondermeer een Spartaanse expeditie voor de meereizende acteurs en
muzikanten zijn geweest.
Het wagenpark van Simons Wullem
Op
een dag kreeg ik in alle vroegte een telefoontje van tante Nelly. Ze vertelde
nog dat het tijdens de repetities vaak ijskoud was in De Blokhut, omdat de
exploitant Hem Kessels weigerde de zaal warm te stoken. Nelly verontschuldigde
zich en passant voor de vage herinnering. “Het is al zo lang geleden. Er zit al
bijna 74 jaar tussen. Daarom weet ik niet meer wie er verder nog in het stuk
meespeelde.”
Nelly Kandelaars-Duijf
Tante
Nelly trouwde op 27 juli 1951 met Leo Kandelaars (1921-2001). Twee maanden
later emigreerden Leo en Nelly naar Australië, dit aanvankelijk tot groot
ongenoegen van Nelly’s moeder, mijn oma dus. De echtelieden ontmoetten elkaar
bij de Pope, waar beiden na de oorlog werkten.
Het voormalige Popegebouw voor de afbraak (collectie Gemeentarchief Venlo)
Geen opmerkingen:
Een reactie posten