De Halte XL van woensdag 30 december 2020 - Atheïsme en ontucht op de Rijks-HBS

 - door Sef Derkx -

Het gebouw van de voormalige Rijks-HBS op de hoek van thans Mgr. Nolensplein en Sint-Martinusstraat (bron: rijksmonumenten.nl).

Vanuit De Veegtes brengt Arriva ons op deze grijze decemberdag naar de binnenstad. We stappen uit bij bushalte Mgr. Nolenspein; de voormalige Rijks HBS heeft onze interesse. De komst van deze instelling voor voortgezet onderwijs is niet zonder slag of stoot gegaan. Vanaf 1852 was in Venlo een Hogere Stadsschool. 

Prentbriefkaart van de Markt tijdens de zaterdagse weekmarkt, verzonden in 1903. In het rechter deel van het pand met de pijl aan de westzijde van de Markt was de Rijks-HBS gevestigd (particuliere collectie)

Deze zat in een gebouw aan de Markt, tussen het huidige café-restaurant Old Dutch en de Peperstraat. Momenteel vinden we op deze plek onder meer het comfortabele Theaterhotel. In 1865 werd de school getransformeerd tot een gemeentelijke HBS. Vijftien jaar later werd het een Rijks-HBS. Het stadsbestuur hief de glazen. Het gebouw verkeerde in deplorabele staat en er viel veel af te dingen op de kwaliteit van het onderwijs.

Dagblad van Zuidholland en 's Gravenhaghe, 8 januari 1884 (gevonden via www.delpher)

Het ministerie van onderwijs had een kat in de zak gekocht. Er werd een nieuwe schooldirecteur benoemd, J. Steijns, die kort na zijn aanstelling domleuk met de mededeling kwam dat het het beste zou zijn om een nieuwe school te bouwen. Uiteraard stroomde er heel wat water door de Maas, voordat de nieuwbouw in gebruik kon worden genomen. Dit was namelijk pas in september 1889.

Provinciale Drentsche en Assener Courant, 30 mei 1883 (gevonden via www.delpher.nl)

Het Vaderland, 16 oktober 1883 (gevonden via www.deplpher.nl)

Rotterdamsch Nieuwsblad, 7 november 1883 (gevonden via www.delpher.nl)

Tussentijds kwam de Rijks HBS in opspraak. De eerste affaire leidde in 1883 tot vragen aan de minister. Wat was er aan de hand? De leraar Péan, die Franse taal en letterkunde doceerde, had in aanwezigheid van zijn leerlingen het bestaan van God betwijfeld. Anno nu zullen weinigen wakker liggen van een atheïst aan een openbare school, maar in het roomse Venlo van 1883 sloeg het nieuws in als een bom. Omdat de minister weigerde Péan te ontslaan, trad de gemeentelijke onderwijscommissie uit protest en bloc af. In de Tweede Kamer spuwde de Venlonaar Leopold Haffmans gifgroen gal. De Rijks-HBS was goddeloos en al het geld eraan besteed, was weggegooid geld. Veel ouders dreigden hun kinderen van school te halen. Péan kreeg eervol ontslag en keerde terug naar zijn geboorteland Frankrijk. 

Kort erna diende zich een volgend groot schandaal aan: er zou ontucht zijn gepleegd. Leerlingen hadden elkaar in het kruis gegrepen en zelfs hun geslachtsdelen ontbloot. Leraar Govers onder wiens lessen het gebeurd was, werd gedwongen ontslag aan te vragen. De schandalen ten spijt kwam er een nieuw gebouw. 

Jacob van Lokhorst (bron Wikipedia)

Tussen 1887 en 1889 verrees op de hoek van destijds de Goltziussingel (later Goltziusstraat, nu Mgr. Nolensplein) en Sint-Martinusstraat een prachtige school, naar een ontwerp van rijksbouwmeester Jacob van Lokhorst (wordt vervolgd).

Prentbriefkaart, circa 1905, het gebouw is in twee fases tot stand gekomen (met dank aan Piet Braem)

Prentbriefkaart circa 1915-1920 (collectie Peter Rutten)

Prentbriefkaart jaren dertig, de Sint-Martinusstraat heet de Moerdijkstraat (collectie Peter Rutten) 

Reageren? Stuur Sef Derkx een e-mail: floddergats@xs4all.nl.