Stinkbommen voor vadertje Drees in Venlo

- door Sef Derkx - 

Het stof van de Tweede Kamerverkiezing dwarrelt neer. We zijn vanmorgen wakker geworden met een uitslag, die verrassend genoemd mag worden. De strijd tussen de lijsttrekkers ontbrandde dit maal vooral in de laatste week voor de gang naar de stembus.   

In het verkiezingsjaar 1956 ging het er ongemeen fel aan toe. De campagnes van PvdA en KVP (Katholieke Volkspartij) werden ontsierd door ernstige incidenten. De strijd escaleerde op 17 mei 1956 toen in Venlo politieke tegenstanders een bijeenkomst van de PvdA met stinkbommen probeerden te ontregelen. 

Café 't Schinkemenke, op de hoek van Grote Beekstraat en Kwartelenmarkt, is met eigenaren van naam veranderd. Het etablissement heette een tijd Rotonde en later Benelux (collectie Piet Braem)

Suikerzakje Café Restaurant Benelux, de naam van het etablissement in de tijd dat Drees er een roerige avond beleefde (collectie Math Aerts)

Vijfluik prentbriefkaart met foto's van het interieur in de tijd van café-restaurant Rotonde. De grote zaal (beneden in het midden) zal er op de dag van de bijeenkomst van de PvdA in 1956 niet veel anders hebben uitgezien (collectie Will Sorée)  

De vergadering werd stilgelegd maar na een pauze kon de hoofdgast, niemand minder dan minister-president Willem Drees, zijn rede toch uitspreken. Het voorval in Venlo werd een rel van formaat. De landelijke media spraken er schande van. Dat de bijna zeventigjarige vadertje Drees, het boegbeeld van de wederopbouw en sociale zekerheid, zo onheus was bejegend in het zuiden was ongehoord. 

De katholieke Limburgse kranten toonden echter begrip voor de ordeverstoorders of - zoals in het geval van het plaatselijke Dagblad voor Noord-Limburg - verzwegen datgene wat was voorgevallen. Opwinding genoeg dus, maar wat ging er aan die historische avond in Venlo vooraf?

De Waarheid, 18 mei 1956

Het Parool, 18 mei 1956

Het Vrije Volk, 18 mei 1956

De campagne van 1956 was eigenlijk al vier jaar eerder begonnen. Bij de verkiezing van 1952 waren PvdA en KVP gelijk geëindigd wat betreft het aantal zetels, ieder dertig, maar de katholieken hadden minder stemmen. Daardoor mochten de sociaaldemocraten de minister-president leveren. Het werd Drees. De KVP kon de nipte nederlaag moeilijk verkroppen, te meer omdat veel progressieve katholieken en katholieke senioren op Drees hadden gestemd vanwege zijn Noodwet Ouderdomsvoorziening, de latere AOW. 

Het bekendste strijdmiddel tegen werd het Mandement, een bisschoppelijk schrijven waarin het lidmaatschap van de VARA en de socialistische vakbond NVV voor katholieken werd verboden en het lidmaatschap van de PvdA werd ontraden. Met het Mandement hoopten de bisschoppen het tij te keren. Maar in de praktijk bleken katholieke PvdA’ers zich niets aan te trekken van deze bisschoppelijke bezorgdheid om hun zielenheil. De messen waren echter geslepen en de sfeer grimmig. In mei en juli 1956 werd de verkiezingsstrijd voor Nederlandse begrippen toen uitzonderlijk fel.

In 2010 sprak ik over de avond met Otto Boehmer (1924-2020), lid van de PvdA en  NVV,  die de tumultueuze bijeenkomst nog helder voor de geest stond: ‘Het was echt een strijd. Als we als PvdA in dorpen als Horst en Sevenum kwamen, was men ons vijandig gezind. De mensen waren opgehitst. Het gebeurde vooral door pastoors, die hadden vaak meer macht dan burgemeesters. Het kwam voor dat we een erf van een boerderij opliepen en door een boer met een mestvork werden bedreigd. Het was een ruige tijd. De stad Venlo was overwegend katholiek en volgzaam. Ik kreeg er veel tegenwerking. Ook privé. '

Verkiezingsaffiche PvdA, jaren vijftig (bron Canon van Nederland)

In die vergiftigde ambiance belegde de PvdA op 17 mei 1956 een bijeenkomst, waarop de Limburgse voorman Sjeng Tans, partijvoorzitter Evert Vermeer en icoon Willem Drees het woord zouden voeren. Boehmer: ‘Ik herinner het me nog goed. De avond was in de zaal van een café aan de Kwartelenmarkt. Het was druk, er waren veel landelijke PvdA’ers op afgekomen. Toen Tans het woord nam, werden er stinkbommen gegooid. Het was niet om te harden. Het was een groepje jongemannen van een jaar of twintig. De bijeenkomst werd geschorst en we probeerden de stank te verdrijven met ventilatoren.’ 

Dat lukte maar gedeeltelijk. Toen Drees sprak, hing er nog steeds de penetrante stank. De commotie was groot de dagen erna. KVP-leider Romme veroordeelde de onbeschaafde poging van onbezonnenheid om Drees het woord te ontnemen. De provinciale en landelijke besturen distantieerden zich van de actie in Venlo en ontkenden elke betrokkenheid van de KVP.  Bij de verkiezing op 13 juni 1956 werd de PvdA de grootste partij. De vorming van een nieuw kabinet verliep zeer moeizaam en resulteerde pas in oktober in de voortzetting van de bestaande combinatie van PvdA met KVP, ARP en CHU.

Eerste zitting nieuwe kabinet Drees op 12 oktober 1956. V.l.n.r.: Jelle Zijlstra, Marga Klompé, J.M.H.A. Luns, A.A.H. Struyken, Willem Drees, Ivo Samkalden, J.M.L.Th. Cals staand vlnr: Hendrik Jan Hofstra, H.B.J. Witte, C. Staf, Sikko Mansholt, J. Algera, J.G. Suurhoff en de secretaris van Willem Drees (foto Wikipedia) 

Reageren? Mail Sef Derkx floddergats@xs4all.nl