De Halte XL van woensdag 21 april 2021 - 'De sjouw van Tieëwe'

 - door Sef Derkx -

We laten de bus naar Venlo aan ons voorbijgaan en blijven aan de oostzijde van Tegelen. Samen met dichter-schrijver Willem Kurstjens wandelen we verder langs plekken die herinneren aan de kleikoorts in de negentiende eeuw, waardoor het dorp in de vaart der volkeren opstuwde. De winning nam vanaf 1870 een hoge vlucht. 

Reclame N.V. Gebroeders Teeuwen, in het midden prominent de hoofdvestiging in Tegelen met het nog bestaande kantoorgebouw en de schoorsteen (met dank aan Niek Hoogland)

Het kantoor en de schoorsteen gefotografeerd vanaf de Kaldenkerkerweg (collectie Heemkundinge Kring Tegelen)

Er waren veel gegadigden voor de concessies. Dat leidde tot een verstrengeling van belangen met als gevolg conflicten in de gemeenteraad en het college van B&W. Vanaf de Kaldenkerkerweg maken we een foto van de iconische ‘sjouw’ van Paul Teeuwen N.V. De schoorsteen is ongeveer zeventig meter hoog. Naar boven loopt hij taps toe. Hij werd in 1942 gebouwd door de firma Canoy-Herfkens, gespecialiseerd in fabrieksschoorstenen en actief in binnen- en buitenland. 

Advertentie Canoy/Herfkens, waarschijnlijk eerste kwart twintigste eeuw (bron Wikipedia)

Plaatsnaambord Egypte (met dank aan Willem Kurstjens) 

Tegelen telde vroeger talloze van deze schoorstenen. Het waren als het ware geheven vingers, die verwezen naar de lokaal zo belangrijke keramische industrie. Voor en na werden ze gesloopt. Slechts enkele bleven bewaard. Ook deze ‘sjouw’ stond op de nominatie geveld te worden. Hij wordt echter gerestaureerd. Aan beeldend kunstenaars Yvonne Rooding en Suzanne Berkers is gevraagd om een interactief lichtkunstwerk te ontwerpen, dat een lichtbaken moet worden voor de regio.

We lopen een stukje door naar het karakteristieke kantoorpand van Teeuwen. De ondernemersfamilie was al in de achttiende eeuw actief in de keramische nijverheid. Eerst in het Maasveld, later hier aan de Kaldenkerkerweg naar Duitsland. Op een bescheiden straatnaambordje lezen we Egypte. ‘Hebben we ons dan zó verlopen?’, vraag ik schertsend. 

Tegelen hief jaarlijks een bedrag per meter smalspoor over  openbaar terrein; de kaart uit 1937 met aantekeningen van recentere datum behoort tot een dossier met vergunningen over de periode 1923-1964 (collectie Gemeentearchief Venlo/bron website Industriespoor)

Nee, het is de buurtschap Egypte. In advertenties van notarissen in kranten uit de jaren zeventig van de negentiende eeuw wordt de naam al vermeld, weet Willem Kurstjens. Het was destijds de trend om buurtschappen en ontginningsgebieden, een eind buiten de bebouwde kom, namen te geven van verre, exotische landen. Zo vinden we in Noord-Limburg onder meer Siberië en Californië en hier in Tegelen dus ook Egypte. Vanuit de groeves werd klei vervoerd naar de fabrieken. Het vervoer geschiedde over smalspoor. In Egypte vinden we het terug.

Smalspoor viaduct in Egypte (foto Marcel Hectors)

Kruising normaalspoor en smalspoor bij Teeuwen (bron website Industriespoor)

De minilocomotieven en kiepwagens moesten onder wegen en de spoorlijn Venlo-Roermond door. Daarvoor werden viaducten gebouwd. Canoy-Herfkens kreeg als eerste in 1893 vergunning voor het aanleggen van een smalspoor naar steenfabriek De Drie Kronen bij de Maas. Enkele van de viaducten zijn gerestaureerd en hebben de status van rijksmonument. Egypte is niet alleen bekend om de piramides dus.

Tunnel smalspoor onder het spoortracé Venlo-Tegelen, 2004 (bron website Industriespoor)

Naschrift, woensdag 19 mei 2021

Van Huub Thissen kregen we een reactie met foto. Hartelijk dank daarvoor:

'De column over de steenfabrieken in Tegelen met het treintje voor het ophalen van de klei via de steilrand. Hierbij een foto van het treintje met kiepwagons, waarmee de klei werd vervoerd in die tijd.  Het treintje staat in Tienray honderd meter over het spoor links, bij een bedrijf van bouwmaterialen.

Mijn opa was van de Thissensjop in Tegelen, gelegen achter de kerk. Er staat nu het bejaardenhuis staat. Mijn vader heeft nog met zo’n treintje gereden..

Bedankt voor de columns ze zijn interessant.

Groet H. Thissen

Reageren? Stuur Sef Derkx een e-mail: floddergats@xs4all.nl.