De Halte XXL van woensdag 28 april 2021 - Een zandwal met geschiedenis

 - door Sef  Derkx - 

Arriva heeft ons naar Nazareth gebracht. Niet het dorpje waar in het begin van onze jaartelling een later bekend geworden timmermanszoon zijn jeugd beleefde. We zijn bij Huize Nazareth in ’t Ven, van origine een tehuis voor verwaarloosde kinderen. Tegenover het gebouw was de speelweide. 

Detail frontgevel Nazareth (foto Theo van Rensen)

Tweeluik Nazareth, jaren zeventig (collectie Jan Kessels)

Daarop lag vroeger een zandwal. Gemeentearchivaris Wim Hendriks heeft me vaker gezegd, dat dit historisch gezien de meest interessante berg aarde in de gemeente Venlo was. De wal verdiende de status van monument en de daarmee verbonden bescherming. Waarom? Het op die plek opgeworpen zand was vrijgekomen bij het graven van de nabijgelegen Noordervaart. 

Kaart van traject van de Noordervaart tussen Venlo en Neuss en detail van Venlo tot voorbij Louisenburg (met dank aan Jan Kessels)

Napoleon Bonaparte was klein van stuk, maar dacht groots. Wat de Spanjaarden in de zeventiende eeuw niet was gelukt, wilde hij wel realiseren. De aanleg van een kanaal van Antwerpen aan de Schelde naar Venlo aan de Maas en vervolgens naar Neuss aan de Rijn. Het beoogde traject van Venlo naar Neuss was 53 km lang. De afstand zou kunnen worden afgelegd in minder dan een etmaal. De veldmetingen begonnen in 1804, twee jaar later ging de schop in de grond. De waterweg is slechts ten dele voltooid. Venlo werd niet de belangrijke Europese binnenhaven, waarvan het destijds droomde.

Bij halte Nazareth zijn we verwelkomd door Jan Kessels, hoeder van historie van ’t Ven. We vragen hem naar de zandwal, waar de archivaris zich zorgen om maakte. Deze is zo’n vijfentwintig jaar geleden afgegraven. Zonder slag of stoot verdween een historisch belangrijk landschapselement in 1995 op de laadbak van een vrachtauto. 

De speelweide met op de achtergrond de zandwal (collectie Jan Kessels)

Het was het gevolg van een conflict tussen de toenmalige terreineigenaar en de gemeente Venlo. De afgraving geschiedde overigens met toestemming van de gemeente, die de historische waarde niet heeft onderkend. Adieu herinnering aan de Franse tijd.   

De lente heeft vertraging opgelopen, maar is nu definitief aangebroken. Op deze zonnige zaterdag bloeien overal paardenbloemen. ’t Ven lijkt een paardenbloemenparadijs. Over een tijdje zullen kinderen de zaadpluisjes wegblazen. 

Botanist Karst Meijer is autoriteit wat betreft de paardenbloem. Hij pleit ervoor de plant te laten staan en te stoppen met maaien. Dat is goed voor een gevarieerde biodiversiteit, lazen we vandaag in dagblad Trouw. De paardenbloem is belangrijk voor bijen, vlinders, zweefvliegen en andere insecten. Dé paardenbloem bestaat trouwens niet. In Nederland alleen al zijn op zijn minst 250 soorten paardenbloemen.   

Jan Kessels heeft een sfeervolle foto meegenomen van een boerderij die in het kanaal stond. De laatste bewoners waren An en Sjeek Theelen. Helaas afgebroken, wederom adieu. 

Woning van de familie Theelen (foto Liesbeth Haenen-Cox)

Toch zijn er zichtbare herinneringen aan het Napoleontische kanaalproject dat op deze plek een luchtkasteel bleek. 

De Noordervaartlaan is precies aangelegd in de bedding van het kanaal en in het verlengde van het restant van het kanaal (foto Jan Kessels)

Reconstructie van de Noordervaart als uitgegraven waterbekken (foto Jan Kessels)

De Noordervaartlaan bijvoorbeeld, in de ‘übernette’ nieuwbouwwijk in ’t Ven. We lopen erheen en komen eerst bij een waterbekken. Het ligt op de plek van de kanaalbedding, die ervoor uitgediept werd. Op een steenworp afstand is de Noordervaartlaan. Met weidse gebaren maakt onze bevlogen gids duidelijk, dat die exact is aangelegd in het geplande tracé. Mooi… maar toch verrekte jammer van die authentieke zandwal.    

Naschrift: 

Wie een essentieel relict wil zien van het Noordervaart, moet de moeite nemen en naar het onvoltooide sluizencomplex van Louisenburg gaan bij Herongen. We waren er in het kader van Langs sporen - biografie van een landschap, een project van de organisatie Natuurpark Maas-Swalm-Nette. 

Sluizencomplex Louisenburg (foto Marcel Hectors/Grenspark Maas-Swalm-Nette)

Het gehucht Louisenburg is ontstaan bij deze sluis in het Duitse deel van de Noordervaart. In 1808 waren de voorbereidende meetwerkzaamheden hier klaar, waarna de aanleg begon. Het was een groot waterbouwkundig project, dat het landschap ter plekke ingrijpend zou veranderen. De arbeiders werden gehuisvest in een buurtschap in de directe nabijheid. De naar Napoleons tweede echtgenote Marie-Louise vernoemde sluis was nodig om het verschil te overbruggen met het waterpeil in de Maas.

Wordt vervolgd in de nabije toekomst met een bezoek aan de bedding van de Noordervaart in De Boekend.

Naschrift, woensdag 19 mei 2021

Onze gastheer in 't Ven wist dat hij nog krantenartikelen bewaard had over het afgraven van de wal tegenover Nazareth. 

Maar ja, ga er maar eens aanstaan om ze terug te vinden.

Op zoek nar iets anders, kwam Jan ze gisteren ineens tegen:

Met dank aan Jan Kessels plaatsen we ze in deze Floddergatsblog. 

Op de beeldbank van Historisch Centrum Limburg, dat gevestigd is in Maastricht, troffen we onderstaande, prachtige kaart aan van de geplande loop van de Noordervaart:

Manuscriptkaart (totaal en detail) van de Noordervaart, getiteld 'Carte du Grand Canal du Nord'. Het volledige tracé is weergegeven, van Antwerpen naar Maastricht en naar Venlo en vanuit Venlo naar Rheinberg.  potlood en pen in kleuren, 37,5 x 58,5 cm, schaal circa 1 : 300.000 (collectie Historisch Centrum Limburg)

Reageren? Stuur Sef Derkx een e-mail: floddergats@xs4all.nl.