- door Gerrit van der Vorst -
In 2018 publiceerde uitgeverij Van Oorschot het boek ‘De wereld waar ik buiten sta’, postuum het oorlogsdagboek van de joodse dichteres Hanny Michaelis (1922-2007). Maar liefst zo’n 70 pagina’s waren gewijd aan haar onderduik gedurende circa drie maanden in de woning, waar mijn echtgenote en ik sinds 1986 wonen.
Hanny Michaelis was tien jaar getrouwd met de auteur Gerard Reve. Het huwelijk werd geen succes, maar beiden bleven bevriend.
Rechts op de foto de voormalige onderduikwoning, aan de rand van Zeist.
Mijn echtgenote stelde prompt voor om samen een herdenkingsboekje te maken over joodse onderduikers in haar geboorteplaats Zeist, tegenwoordig dus ook onze woonplaats. Haar argument: ‘Per slot heb je ook voor je eigen geboorteplaats Venlo over de jodenvervolging geschreven.’
Cover van het boek ‘Een diepzwarte sluier, de grensplaats Venlo en de jodenvervolging’ (2014).
Het zou ook een overzichtelijk klusje zijn: pakweg 100 joodse onderduikers, 1 pagina tekst plus foto per onderduiker en 25-50 kopieën voor belangstellenden? Wat een onderschatting! Al gauw kwamen we er achter dat het om honderden (600-700?) joodse onderduikers ging, waarvan er meer dan 100 verraden, gearresteerd, gedeporteerd en vermoord waren. Grotendeels volslagen onbekende verhalen. Het resultaat was in 2020 een indrukwekkend door ontwerper Chiel Veffer opgemaakt herdenkingsboek van 630 pagina’s en bijna 2,5 kilo. De oplage van 460 exemplaren vloog weg en de vraag blijft aanhouden.
Cover van het boek ‘Dan komen angst en wanhoop aangeslopen’ (2020), waarvan de titel is ontleend aan een gedicht dat Hanny Michaelis tijdens haar onderduik in Zeist schreef. Het boek kwam tot stand met behulp van subsidies van gemeente, provincie en lokale stichtingen.
Het onderzoek leerde ons veel over de ellendige, onmogelijke situatie van joodse onderduikers. Duizenden van hen werden verraden. In vaak kleine ruimten moesten zij in stilte – want er dreigde permanent verraad en levensgevaar – afwachten, terwijl de oorlog maar duurde en duurde. De lang verzwegen verhalen kwamen diep binnen bij ons.
En bij
anderen. Totaal onvoorzien, bracht het boek bracht veel te weeg bij nazaten van
onderduikgevers en onderduikers, pers en instanties. Zo zal Zeist voortaan
jaarlijks de Holocaust herdenken en wordt het lokale Holocaust-monument
aangepast.
Het Holocaust-monument in Zeist
tijdens de Holocaust-herdenking op 28 januari 2022 (foto Mel Boas). Rabbijn
Hannah Nathans zegt het kaddisj.
De door ons verzamelde informatie zal bij de Vrije Universiteit in Amsterdam omgezet worden naar een digitale stippenkaart van Zeist. Met een klik op een stip kan dan straks de onderduikinformatie voor het bijbehorende adres tevoorschijn worden gehaald: foto’s en tekst..
Een voorlopige stippenkaart van
Zeist (nog niet volledig).
Die omzetting zal gebeuren in het project Mapping Hiding Places van dr. Dienke Hondius: www.mappinghidingplaces.org. Allemaal best, zal de lezer (v/m) zeggen, maar dit is een Venlose blog. Precies. Voor Venlo moet er natuurlijk ook zo’n stippenkaart komen. Ook hier werden joodse onderduikers geholpen en ondergebracht. In mijn boek ‘Een diepzwarte sluier’ over de grensplaats Venlo en de jodenvervolging, heb ik de namen van circa 70 joodse onderduikers geïdentificeerd, maar er zijn vast meer van joodse onderduikers in Venlo en directe omgeving geweest.
De ouders en zusjes van Lea Viool
werden vermoord. Ze trad vrij kort na de bevrijding in het huwelijk met Joop
Wins, een van de weinige overlevenden van vernietigingskamp Sobibor (samen met
Jules Schelvis). Lea Viool overleed in 2020, 103 jaar oud.
Deze blog behelst daarom een oproep. Wie kent een onderduikadres, natuurlijk liefst met de namen van joodse onderduikers en onderduikgevers? Reacties zijn welkom.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten