Een tabaksdoos als herinnering aan Waterloo

- door Sef Derkx - 

Tabaksdoos, zilver, vervaardigd door de Venlose zilversmid Leo Timmermans in 1816 (collectie Limburgs Museum)

Roken is ongezond, dat staat vast. Het is dom om eraan te beginnen, want stoppen is voor veel rokers moeilijk. Vijftig jaar geleden staken bijna alle jongens en meisjes van veertien of vijftien voor het eerst een sigaret op. Bijna niemand die er tegen waarschuwde. Sterker nog. Er waren reclames waarin tabak werd aangeprezen als een soort medicijn om oud te worden: ‘Met een Northstate sigaret word je wel honderd jaar’. Zelfs sportmensen rookten. De beste Nederlandse voetballer ooit, Johan Cruyff, pafte een pakje sigaretten per dag. Tot hij een hartaanval kreeg.

Over roken gesproken. De Venlose stadsdokter Johan Hammelrath kreeg deze tabaksdoos in 1816 cadeau van een patiënt. De gever was Frederik Kreijsig, een soldaat die tijdens de Slag bij Waterloo in 1815 een kogel in zijn linkerarm had gekregen. Negen maal was geprobeerd het oorlogssouvenirtje te verwijderen. Zonder succes. In die tijd werd je niet verdoofd voor een operatie. Je moest letterlijk op een houtje bijten.

Dik een jaar heeft Frederik rondgelopen met pijn. Wat zeg ik, rondgelopen met vreselijke pijn. Toen meldde hij zich bij Johan Hammelrath. De Venlose dokter bleek de reddende engel. Hem lukte het de kogel eruit te peuteren. Frederik Kreijsig was zó blij, dat hij naar zilversmid Leo Timmermans ging, die een winkel had aan de Vleesstraat. Hij koos een mooie tabaksdoos uit en liet aan de binnenkant van het deksel het relaas graveren van de geslaagde operatie:

Gehuldigd door mij F.L. Kreijsig. Aan den Heeren J. Hammelrath, Stads Chirurgijn en vroedmeester. Wegens bewerkte uitneming Van een Kogel uit mijn linker Elleboogsgewricht bekomen in den Slag Van Waterloo den 18. Junij 1815. 

Naar Dien tevoren 9. Vruchteloze operatien Door onderscheide geleerden Zijn gedaan

Venloo, den 1. November 1816

Zilversmid Timmermans voorzag de tabaksdoos van zijn merkteken. Kreijsing zal het cadeau mooi hebben laten inpakken, voordat hij het aan de dokter gaf. De kleinkinderen van Hammelrath hebben het cadeau van hun opa verkocht en na een omzwerving kwam de tabaksdoos via een handelaar terug in Venlo.

In een tabaksdoos als die van onze dokter werden geen sigaretten bewaard, maar pijptabak. Er zijn veel schilderijen, waarop je mensen ziet die pijpen van wit aardewerk roken. Zo’n pijpen werden ook in Venlo gemaakt. Geschiedenisleraar Jeroen Maas was als kind buiten aan het spelen. Bij het graven van een hol ontdekte hij een pijpenkop van wit aardewerk. Thuis maakte hij die schoon onder de kraan. Tot zijn grote verbazing werd het Venlose stadswapen zichtbaar. Bij het Keizerstraatje was in de negentiende eeuw een fabriek van de familie Lenssen, waar onder meer tabakspijpen van aardewerk werden gemaakt. 

Reageren? Stuur Sef Derkx een e-mail: floddergats@xs4all.nl.