De Halte XL van woensdag 15 juli 2020 - Fort Hazepoot

- door Sef Derkx -

Fort Hazepoot (foto Henk Heijligers/Limburgs Landschap)

Er zijn plekken waar je de geschiedenis onmiddellijk voelt. Bij de grensovergang aan de Lingsforterweg in Arcen ligt Fort Hazepoot. Het bestaat uit twee steile heuvels, die door een diepe insnijding van elkaar gescheiden zijn. Het landschapsmonument doet denken aan een piramide van de Maya’s. Vergeet dat, het dubbelfort is een herinnering aan de Tachtigjarige Oorlog, de opstand van de Nederlanders tegen de Spaanse bezettingsmacht. Om de handel van de Nederlanders te treffen, begonnen de Spanjaarden in 1626 met de aanleg van een kanaal dat Schelde, Maas en Rijn zou moeten gaan verbinden. 

Fossa Eugeniana op een kaart van J.Blaeu, 1645 (particuliere collectie)

Fossa Eugeniana op recente kaart (bron: Wikipedia)

  

Een waterbouwkundig project van ongekende omvang in het toenmalige Europa. Het geplande kanaal kreeg de naam Fossa Eugeniana en was vernoemd naar de koningsdochter Clara Isabella Eugenia. Ze vertegenwoordigde de kroon in deze betwiste contreien. Zo’n achtduizend arbeiders waren bij de onderneming betrokken. Het was zwaar werk, de gravers stonden regelmatig tot hun knieën in het water. Ze werden beschermd door tweeduizend soldaten. De totale kosten waren geraamd op tweehonderdduizend gouden schilden. Een duizelingwekkend bedrag. In 1627 inspecteerde Isabella in hoogst eigen persoon het traject tussen Venlo en Geldern van het naar har genoemde kanaal. 

Portret landvoogdes Isabella Clara Eugenia, atelier Frans Pourbus de Jongere (collectie Noordbrabants Museum)  

Het idee voor het kanaal was in eerste instantie afkomstig van een zekere Gerrit Haesenvoet. Volgens een legende hing er een pootje van een haas als een amulet om zijn hals. Vandaar de volksnaam Fort Hazepoot. In de eerste fase van dit megalomane project zou het kanaal worden gegraven van Rheinberg aan de Rijn naar Venlo aan de Maas. In een later stadium wilden de Spanjaarden de waterloop  verlengen naar de Schelde. Op deze wijze kon de hele Rijnhandel naar het zuiden worden verplaatst. De havens van Amsterdam en Rotterdam zouden hun betekenis verliezen. Het kanaal kon ook dienst doen als verdedigingswal. Op regelmatige afstanden aan de zuidzijde van het kanaal waren 23 schansen en forten gepland. Daarvoor werd onder meer de afgegraven grond gebruikt.  In 1629 werden de werkzaamheden aan de Fossa Eugeniana stilgelegd. Er waren technische problemen, de bodem van de schatkist kwam in zicht en Nederlandse troepen rukten vaker op.

 Fort Hazepoot (foto Henk Heijligers/Limburgs Landschap)

Fort Hazepoot is het enige dubbelfort van de Fossa Eugeniana, dat op beide oevers van het kanaal lag. Het verdedigingswerk is nagenoeg compleet behouden gebleven. Enkele jaren geleden zijn bomen en struiken, die het verdedigingswerk overwoekerden, gedeeltelijk gerooid. Een deel van de waterloop is teruggebracht. Daarmee is dit indrukwekkende monument van de Tachtigjarige Oorlog weer duidelijk zichtbaar geworden. Ga er beslist eens kijken.

Het begin van de aanleg van de Fossa Eugeniana, ets toegeschreven aan Wolfgang Kilian, 1626 (collectie Rijksmuseum Amsterdam)

Detail ets Kilian, F is Fort Hazepoot ook Lingsfort genoemd (collectie Rijksmuseum Amsterdam)

Reageren? Stuur een e-mail naar Sef Derkx: floddergats@xs4all.nl.