Heldenmoed werd Jan Theelen fataal (1)

 - door Gerrit van der Vorst -

Echte helden zijn schaars. De Tweede Wereldoorlog toonde dat ten overvloede aan. De naoorlogse verzetsmythe wilde dat een groot deel van Nederland – voornamelijk mannen – verzet had gepleegd, maar dat moet in gedachten zijn geweest. Echte dapperheid kreeg juist niet altijd aandacht. Onbelicht bleef bijvoorbeeld het joodse verzetswerk. En wie realiseerde zich dat het huisvrouwen waren, die 24 uur per dag met onderduikers hadden gezeten?

Rudi Bloemgarten (Maastricht, 7 mei 1920) en Henri Halberstadt (Amsterdam, 10 februari 1911) waren voorbeelden van joodse verzetshelden (foto pinterest.com). Ze werden op 1 juli 1943 in de duinen bij Overveen gefusilleerd.

De Veldense boerenzoon Jan Theelen was een onbetwiste verzetsheld, daar waren vriend en vijand het over eens. Wat moed betrof, stak Theelen er in Venlo en wijde omgeving ver bovenuit. Hij zette zijn leven jarenlang op het spel voor de goede zaak. Merkwaardigerwijs is daar tot op heden weinig waardering voor in zijn geboortedorp Velden en woonplaats Venlo. Theelens moedige verzet bracht hem slechts ellende en een diep-tragisch leven dat al op 36-jarige leeftijd eindigde.

Het gezin Theelen-Vosbeek bij het 25-jarig huwelijk, op 16 september 1938 (privécollectie). Jan Theelen staat tweede van rechts. Naast hem zijn broer Sjaak die gemeentesecretaris werd van Arcen en Velden.

Toen Theelen met een zwaar oorlogstrauma in de psychiatrische inrichting Savelberg in Koningslust verbleef, schreef hij op 4 januari 1947 aan de procureur-fiscaal bij het Bijzonder Gerechtshof in Den Bosch: ‘Ik heb trouwens sedert lang spijt van al het illegale werk wat ik verricht heb, we zijn er thuis ons hele hebben en houden door kwijt geraakt, moeder en de anderen hebben doodsangsten voor mij uitgestaan en dat alles waarvoor?’

De inrichting Savelberg in Koningslust. Jan Theelen verbleef er ongeveer een jaar.

Wat was er fout gegaan?

Jan Theelen werd geboren op zondag 21 december 1919, maar zijn korte leven zou niet dat van een zondagskind blijken te zijn. Door een ongeval moest hij het Thomas College in de derde klas verlaten. Na zijn herstel hielp hij mee op de ouderlijke boerderij De Hermeshof in Schandelo, maar hij droomde van een carrière als politieman. Voordat hij kon solliciteren, moest hij eerst in dienst en aansluitend werd hij gemobiliseerd, met Blerick als standplaats.

Jan Theelen omstreeks 1940 (privécollectie).

Tijdens de Duitse inval op 10 mei 1940 toonde de 20-jarige korporaal Theelen buitengewone moed. Volgens een rapport van zijn meerdere was hij als motorordonnans zijn gevaarlijke plicht blijven doen, ook nadat zijn duopassagier in Blerick doorzeefd was door Duitse kogels. Daarvoor zou Theelen na de bevrijding een militaire onderscheiding krijgen.

Het oorlogsherinneringskruis werd uitgereikt aan mannen die in mei 1940 tegen de Duitsers hadden gevochten (foto Wikipedia). Jan Theelen kreeg bovendien de gesp voor bijzondere oorlogsverrichtingen.

Jan Theelen zat enkele weken als krijgsgevangene in Duitsland. Eenmaal teruggekeerd, begon hij aan een politiecursus in Venlo. Van daaruit werd hij in 1941 binnen gesluisd bij de Venlose gemeentepolitie, zonder dat hij eerst nog naar de nationaalsocialistische politie-opleiding in Schalkhaar hoefde.

De höhere SS- und Polizeiführer und Generalkommissar für das Sicherheitswesen, Hanns Albin Rauter, op inspectie in Schalkhaar (foto NIOD).

Al gauw werd Jan Theelen met de neus op de harde feiten gedrukt. De gemeentepolitie moest naar de pijpen van de bezetter dansen en op straat was er zware concurrentie van onder meer de Grüne Polizei en de Weerbaarheidsafdeling (WA), de knokploeg van de NSB. Na een conflict met een WA-man op de Venlose kermis werd Theelen in juni 1942 beschuldigd van ‘belediging van de beweging’, de NSB. De kwestie werd gesust door NSB-korpschef Carel de Bruijn.

De diepgelovige Jan Theelen maakte nog in datzelfde jaar een principiële keuze waarmee hij zijn politiebaan en zichzelf in groot gevaar bracht. Hij ging in verzet en combineerde zijn politiewerk voortaan met illegaal werk. Achteraf een fatale keuze voor hemzelf.

Wordt vervolgd.

Reageren? Stuur Gerrit van der Vorst een a-mail gp.vandervorst@xs4all.nl.