Heldenmoed werd Jan Theelen fataal (3)

 - door Gerrit van der Vorst -

Meteen nadat Jan Theelen in februari 1944 onderdook, werd De Hermeshof in Schandelo ’s  nachts doorzocht onder leiding van een commando van de staatspolitie uit Eindhoven. De weduwe Theelen-Vosbeek en familie zouden later in 1944 nog vier keer overvallen worden door gewapende landwachters en anderen, die op zoek waren naar Jan Theelen. Bij die overvallen werd er geroofd en mishandeld. Een prominente rol daarbij speelde de in Velden woonachtige NSB’er Lammen.

Luchtfoto uit 1952 van Theelens ouderlijke woning, boerderij De Hermeshof in Schandelo (foto uit privécollectie).

Er werd fel gejaagd op de ‘terrorist’ Jan Theelen. De latere ‘Schrik van Venlo’, Johan Berendsen, en een andere SS-politieman doken zelfs twee weken onder in Berendsens eigen woning op 1^e Lambertusstraat 13 in Venlo-Blerick, om ’s nachts naar Theelen te speuren. Voor de buitenwacht waren ze zogenaamd naar een SS-cursus elders in het land.

Korpschef Otto Couperus schakelde op zijn beurt de verrader Fatty Pannemans in. Die moest in zijn woonplaats Velden uit zien te vissen waar Jan Theelen zat.

Alle moeite bleek tevergeefs.

Fatty Pannemans was het zwarte schaap uit een keurige Venlose familie (foto uit privécollectie). Hij ontpopte zich tot een zware oorlogsmisdadiger. Zo perste hij joodse mensen af, om ze vervolgens te verraden.

Theelens jonge collega Leo Oostdam werd bereid gevonden om de levensgevaarlijke rol van contactpersoon bij de gemeentepolitie voor de lokale illegaliteit op zich te nemen. Oostdam was uit hetzelfde principiële hout gesneden. Zo had hij de politieopleiding in Schalkhaar verlaten, omdat die nationaalsocialistisch van aard bleek te zijn.

Leo Oostdam (foto uit privécollectie).

Jan Theelen had alle reden om zijn illegaal werk te staken, maar dat lag nu eenmaal niet in zijn aard. Vermomd (bril, snor en geverfd haar) en onder een andere naam zette hij dat werk intensief voort. Zo was hij in mei 1944 aanwezig op het kostadres van Leo Oostdam, waar verzetsmensen een overval op het Venlose politiebureau voorbereidden, om een belangrijke pilotenhelper te bevrijden.

De overval mislukte overigens na drie weken minutieuze voorbereiding, omdat ‘Grote Piet’ van de Knokploeg uit Nijmegen om onbekende redenen een schot loste, dat het leven kostte aan de dienstdoende marechaussee Cornelis Dijkman (foto Gemeentearchief Venlo).

Jan Theelen verzamelde persoonsbewijzen die hij vervalste. Hij was verder onder meer betrokken bij een ‘kraak’ in Vierlingsbeek, waarbij circa 700 persoonsbewijzen werden gestolen, en bij de uitschakeling van een gevaarlijke verrader in Sevenum, waar hij ondergedoken zat.

Op 16 juli 1944 was het bijna gebeurd met Jan Theelen. Later werd wel beweerd dat hij Grubbenvorst in groot represaille-gevaar zou hebben gebracht. Hij zou namelijk ter hoogte van ‘het gebroken slot’ in een hinderlaag zijn gaan liggen voor de ‘Schrik van Venlo’. In werkelijkheid reed de vermomde Theelen die dag per fiets richting Venlo en Berendsen met een kompaan per motor naar de kermis in Grubbenvorst. Theelen probeerde de confrontatie te ontlopen, maar werd al snel achterhaald door zijn gemotoriseerde achtervolgers die de onbekende fietser wilden controleren. Ongelofelijk toeval dus. Bij een schotenwisseling raakte Theelen Berendsen in diens voet. Vervolgens ontkwam hij langs de Maas. Er volgde een klopjacht, maar Theelen had veel familie in de omgeving, bleef opnieuw onvindbaar en zette zijn verzetsactiviteiten voort.

Johan Berendsen oefende in Venlo en omgeving een geweldige terreur uit met zijn commando van de Arbeits Kontroll Dienst (foto uit privécollectie). Door het schot van Theelen raakte hij (opnieuw) totaal overspannen. Voortaan droeg hij vijf pistolen bij zich. Hij werd op 2 april 1947 wegens zijn oorlogsmisdaden geëxecuteerd.

In september 1944 waren de krijgskansen duidelijk gekeerd. Na maandenlang als een opgejaagd dier geleefd te hebben, deed Jan Theelen een poging om te ontkomen naar de geallieerden die al in Noord-Brabant waren. Op 23 september fietste hij naar brouwerij De Vriendenkring in Arcen. Bij de daar gelegerde Duitse eenheid beweerde hij politieman te zijn, die een diefstal in Horst moest onderzoeken. Hij mocht de volgende dag een pas voor de oversteek van de Maas afhalen.

Het gebouw van brouwerij De Vriendenkring in Arcen omstreeks 1945 (foto Pinterest).

Zelfs in een hechte dorpsgemeenschap als Velden speelde verraad een kwalijke rol. In juli 1944 waren bijvoorbeeld de ondergedoken joodse meisjes Mary Winnik en Annie Koekoek verraden.

 

Mary Winnik werd op 4 juli 1944 weggehaald en op 6 september vermoord in Auschwitz (foto privécollectie). Volgens de zuster van Jan Theelen had hij Mary ondergebracht bij familie en had haar arrestatie hem diep geschokt.

Annie Koekoek met haar broertje – eveneens vermoord – en oudere zusjes (foto privécollectie). Annie werd eveneens op 4 juli 1944 weggehaald en op 6 september vermoord in Auschwitz).

Jan Theelen en zijn familie kregen meermalen zelf ook met verraad te maken. Die keer, bij het terugfietsen naar Schandelo meende een Veldense vrouw Theelen te herkennen. Haar vriend, een in Lomm gelegerde Duitse Feldwebel, probeerde hem aan te houden. Er ontstond een schotenwisseling, waarbij Theelen de Feldwebel neerschoot. Heel Velden vreesde represaillemaatregelen, maar die kwamen er niet. Notie van oorlogstrauma’s en stress had men in die tijd niet, en daarom werd Jan Theelen in Velden lang verketterd. Overigens, wie de Feldwebel was, en hoe het nou precies zat, werd nooit duidelijk. Maar het dorp bleef gespaard voor represailles.

Mede-Veldenaar kapelaan Leo Brueren (1925-2012) schreef in zijn oorlogsdagboeken over een bezoek op 15 januari 1945 aan een adres in de Rooddorpstraat in Venlo: ‘Ik tref daar ook een zekere J.T. uit Velden, die overal door de Gestapo wordt gezocht, omdat hij een tijdje geleden op de ‘schrik van Venlo’ had geschoten. Hij blijft maar één nacht; twee nachten op dezelfde plaats blijven is voor hem te gevaarlijk. …’

Jan Theelen was gedoemd om rond te zwerven in een geteisterd Venlo. Eind januari 1945 wist ‘G.J. Geurts’ via Duitsland te ontkomen naar Groningen, waar hij als evacuee de bevrijding haalde.

Wordt vervolgd.

Reageren? Stuur Gerrit van der Vorst een e-mail: gp.vandervorst@xs4all.nl.