De Halte XXL van woensdag 15 mei 2024 - Joke van Groenendaal II

- door Sef Derkx -

Naarmate de jaren vijftig verstreken, kreeg in Venlo de wederopbouw meer en meer gestalte. De vele lege plekken veroorzaakt door de bombardementen van 1944, werden gaandeweg volgebouwd. Door het voorzichtige economisch herstel hadden mensen weer iets meer te besteden. De droom van vooruitgang en het idee van een betere en veiligere wereld, werden in 1960 bruusk verstoord. 

De Telegraaf, 17 mei 1960 (gevonden via ww.delpher.nl)

Op dinsdag 10 mei van dat jaar was de zestienjarige Joke van Groenendaal uit de Van Beringenstraat niet thuisgekomen. Ze had die dag een afspraak met een fotograaf van het damesweekblad De Margriet. Rond zes uur ’s avonds had Joke naar huis gebeld om te vertellen dat het wat later zou worden. Daarna had ze niets meer van zich laten horen. Ongebruikelijk voor dit altijd zo stipte meisje. De volgende dag zong de vermissing rond in Venlo. Wat was er gebeurd? De tijd verstreek, hoop sloeg om in wanhoop. Het allerergste werd gevreesd en het allerergste werd bewaarheid. De moord op Joke van Groenendaal veroorzaakte een schokgolf in Nederland. De dader Karel Muys was geen fotograaf, maar bleek een ontsnapte TBS’er te zijn. De minister van justitie moest zich verantwoorden in de Tweede Kamer. Op donderdag 12 mei bracht de in Tegelen geboren Muys de politie naar de plek bij de Snelle Sprong, waar hij het meisje had gewurgd.

 

Gedachtenisprentje Joke van Groenendaal (collectie Sef Derkx)

Begin deze maand. De vijfenzestigste sterfdag van Joke van Groenendaal naderde. We waren uitgestapt bij de bushalte aan de Hagerhofweg en naar de Algemene Begraafplaats gewandeld. Met een hoofd vol herinneringen aan die dagen in Venlo. Een wirwar aan beelden, waarvan er zich één met scherpte aftekende. Ik was een beetje aan het pingelen met een bal. Mijn oudere broer Theo kwam thuis, nerveus en opgewonden. Hij had met tientallen anderen voor het politiebureau gestaan, toen Muys geboeid naar binnen werd gevoerd. De mensen hadden gejoeld, gebruld. Iemand had geroepen: ‘Geef hem aan ons’.  

Laatste rustplaats Joke van Groenendaal (foto MeerWolff)

Het graf van Joke van Groenendaal straalt sereniteit uit. De ovalen foto achter glas van de tiener is een beetje verschoten in het licht dat al vijfenzestig jaar over de grafsteen strijkt. Afgelopen tijd hebben we met kennissen gesproken over de geruchtmakende moord in het voorjaar van 1960. Iedereen had er zijn eigen herinneringen aan. ‘Verschrikkelijk’ was een steeds terugkerend woord. Diepgevoelde compassie met het meisje en haar familie hadden gestreden met woede dat een onberekenbare, gevaarlijke delinquent had kunnen ontsnappen. Dit zou nooit meer mogen gebeuren, was de alom heersende opinie destijds. Zou.

Reageren? Stuur Sef Derkx een e-mail: floddergats@xs4all.nl.

Van nul tot nu van woensdag 8 mei 2024 - Opa woonde binnen stadsmuren

 - door Albert Lamberts -

Hem vragen gaat niet meer, maar ik zou best wel hebben willen weten hoe het leven in de ommuurde stad Venlo was. Mijn opa van vaderszijde heeft die muren nog bewust meegemaakt. Hij werd geboren op 8 juli 1861 (!). Is hij nog op de muur geklommen? Schaatste hij misschien in winterdag op de bevroren grachten rond de stad? Hij heeft de ontmanteling van de vestingwerken beleefd. Opa was al lang dood toen ik werd geboren, maar ik zou zijn verhaal graag hebben gehoord.

In de voormalige stadsmuur waren eens vier fraaie stadspoorten opgenomen. Die zijn weg. Momenteel wordt een van de twee restanten van de vroegere stadsmuur, het deel in de tuin van het vroegere klooster Mariaweide, gerestaureerd. Gelukkig maar, dat er nog iets van dit imposante bouwwerk geconserveerd wordt en zo bewaard blijft voor volgende generaties. Maakt toch wezenlijk onderdeel uit van de geschiedenis van Venlo. 

De voormalige Maaspoort, getekend door de Venlose kunstenaar Eugène Winters (collectie Albert Lamberts)

In veel andere voormalige vestingsteden zijn nog vaak zeer fraaie stadspoorten gespaard en vormen op de dag van vandaag ware bezienswaardigheden. De stadsmuur van Venlo telde vier prachtige stadspoorten, die toegang gaven tot de stad of vanuit de stad tot de uitvalswegen in alle vier windrichtingen. Slechts hun namen zijn behouden: Maaspoort (theater sinds 1984), Keulse Poort, Gelderse Poort, Roermondse (of Tegelse) Poort.

De muur - het oudste deel – dateerde uit de 14^e eeuw. Binnen de muren was aanvankelijk voldoende ruimte voor de Venlonaren, maar allengs ging de muur toch als een beknelling voelen, want behalve een toenemend aantal inwoners, hadden die ook veelal hun bedrijfje binnen de muren en daarenboven was een significant deel van de beschikbare grond binnen de muur eigendom van de katholieke kerk.  

Afgelopen jaar werd het eeuwenoude restant van de stadsmuur geïnspecteerd door bouwhistoricus Hundertmark en dat heeft nu in een daadwerkelijke restauratie geresulteerd. Wellicht het meest opvallende van deze ingreep – natuurlijk lang niet de eerste - is dat de schietgaten weer open worden gemaakt. Een gespecialiseerd bedrijf uit Lomm heeft deze klus op zich genomen. Over enkele weken zit het karwei er op.

Terug naar die beknellende muur. Toen koning Willem III in 1867 bepaalde dat de vesting van nul en generlei waarde meer was ging in de Venlose gemeenteraad de vlag uit: de stad kon weer uitbreiden. Letterlijk luidde het besluit: Wij, Willem III, bij de gratie Gods koning der Nederlanden, prins van Oranje-Nassau, groot-hertog van Luxemburg, enz. … hebben besloten en besluiten dat de vestingen Bergen op Zoom, Vlissingen, Maastricht en Venlo geen vestingwerken meer zullen zijn, enz. ’s Gravenhage, 29 mei 1867. Was getekend: Willem.

Het koninklijk besluit werd, zoals al gememoreerd, in de gemeenteraad van Venlo met gejuich ontvangen. Na vijf eeuwen mochten eindelijk de muren en wallen worden ontmanteld; Venlo kreeg ruimte.

De namen Beerendonck, Huize Ginkel en bijvoorbeeld Bastion herinneren aan het vestingverleden.

Volgende keer: ook de poorten werden neergehaald.

Reageren? Stuur Albert Lamberts een e-mail: albertlamberts@home.nl.

De Halte XXL van woensdag 8 mei 2024 - Joke van Groenendaal

 - door Sef Derkx -

Tijd heeft vleugels en geen teugels, wordt gezegd. Het klopt, soms vliegt de tijd voorbij. Maar er is ook een uitdrukking die precies het tegenovergestelde aanstipt. De tijd stond stil. In mei 1960 was dit het geval. Venlo was in de greep van de moord op de zestienjarige Joke van Groenendaal. 

Grafsteen Joke van Groenendaal (foto MeerWolff)

Het misdrijf bracht angst en ontreddering te weeg. Na de arrestatie van de dader en de overbrenging van hem naar Venlo kwam er de roep om vergelding. Het gezin Van Groenendaal woonde aan de Van Beringenstraat. Wij aan de Stalbergweg, om de hoek zogezegd. Joke was een mooi meisje met een paardenstaart, voor wie je even aan de kant ging als je op straat speelde en zij op de fiets voorbijkwam.

In aanloop naar haar vijfenzestigste sterfdag - overmorgen, 10 mei - gaan we haar graf bezoeken. Arriva heeft ons afgezet bij de halte aan de Hagerhofweg. Het is een heerlijke, zonovergoten lentedag. De geur van het hout van de palletfabriek aan de Wylreweg waait ons tegemoet. Op de begraafplaats wordt druk gewerkt aan de paden. 

De coniferen zijn hoog opgeschoten in vak P (foto MeerWolff)

We zoeken vak P, dat gedomineerd wordt prachtige, hoog opgeschoten coniferen. Levensbomen worden ze ook genoemd. De sfeer is bijna mediterraan. Het klinkt een beetje vreemd, maar begraafplaatsen in Nederland raken ontvolkt. Doordat graven geruimd worden en steeds meer mensen kiezen voor crematie. Enerzijds begrijpelijk, want wie bekommert zich na zestig, zeventig jaar nog om een graf? Anderzijds jammer. De sfeer op de Venlose begraafplaats is bijzonder. Voor wie rust en bezinning zoekt, is het de ideale plek. Het graf van Joke van Groenendaal wordt goed verzorgd. Hartverwarmend om te zien.

Grafsteen Joke van Groenendaal (foto MeerWolff)

Terug naar 1960. Op 5 mei van dat jaar ontsnapt uit een de forensisch psychiatrische inrichting in Heiloo Karel Muys. De man die in zijn jeugd in Tegelen had gewoond, ondergaat er een TBS-behandeling. Vier dagen later is hij in Venlo. Wandelend door de binnenstad ziet hij een foto van Joke van Groenendaal in de etalage van fotozaak Foton aan de Parade. In IJssalon Meijers aan het Nolensplein stelt Muijs zich voor als beroepsfotograaf. Hij vertelt op zoek te zijn naar modellen voor een reportage in weekblad De Margriet. Niemand die enige argwaan koestert, want Muys is een verzorgde en voorkomende verschijning. 

Voor de Heilige Familiekerk, 16 mei 1960 (collectie Gemeentearchief Venlo)

Tussen neus en lippen heeft hij het over de foto die hij heeft gezien in de etalage. De jongedame die bij Meijers werkt, is een bekende van Joke en weet van de geëtaleerde foto. Er wordt heen en weer gebeld, met als resultaat een afspraak de volgende dag (wordt vervolgd).

Reageren? Stuur Sef Derkx een e-mail: floddergats@xs4all.nl.

Een tabaksdoos als herinnering aan Waterloo

- door Sef Derkx - 

Tabaksdoos, zilver, vervaardigd door de Venlose zilversmid Leo Timmermans in 1816 (collectie Limburgs Museum)

Roken is ongezond, dat staat vast. Het is dom om eraan te beginnen, want stoppen is voor veel rokers moeilijk. Vijftig jaar geleden staken bijna alle jongens en meisjes van veertien of vijftien voor het eerst een sigaret op. Bijna niemand die er tegen waarschuwde. Sterker nog. Er waren reclames waarin tabak werd aangeprezen als een soort medicijn om oud te worden: ‘Met een Northstate sigaret word je wel honderd jaar’. Zelfs sportmensen rookten. De beste Nederlandse voetballer ooit, Johan Cruyff, pafte een pakje sigaretten per dag. Tot hij een hartaanval kreeg.

Over roken gesproken. De Venlose stadsdokter Johan Hammelrath kreeg deze tabaksdoos in 1816 cadeau van een patiënt. De gever was Frederik Kreijsig, een soldaat die tijdens de Slag bij Waterloo in 1815 een kogel in zijn linkerarm had gekregen. Negen maal was geprobeerd het oorlogssouvenirtje te verwijderen. Zonder succes. In die tijd werd je niet verdoofd voor een operatie. Je moest letterlijk op een houtje bijten.

Dik een jaar heeft Frederik rondgelopen met pijn. Wat zeg ik, rondgelopen met vreselijke pijn. Toen meldde hij zich bij Johan Hammelrath. De Venlose dokter bleek de reddende engel. Hem lukte het de kogel eruit te peuteren. Frederik Kreijsig was zó blij, dat hij naar zilversmid Leo Timmermans ging, die een winkel had aan de Vleesstraat. Hij koos een mooie tabaksdoos uit en liet aan de binnenkant van het deksel het relaas graveren van de geslaagde operatie:

Gehuldigd door mij F.L. Kreijsig. Aan den Heeren J. Hammelrath, Stads Chirurgijn en vroedmeester. Wegens bewerkte uitneming Van een Kogel uit mijn linker Elleboogsgewricht bekomen in den Slag Van Waterloo den 18. Junij 1815. 

Naar Dien tevoren 9. Vruchteloze operatien Door onderscheide geleerden Zijn gedaan

Venloo, den 1. November 1816

Zilversmid Timmermans voorzag de tabaksdoos van zijn merkteken. Kreijsing zal het cadeau mooi hebben laten inpakken, voordat hij het aan de dokter gaf. De kleinkinderen van Hammelrath hebben het cadeau van hun opa verkocht en na een omzwerving kwam de tabaksdoos via een handelaar terug in Venlo.

In een tabaksdoos als die van onze dokter werden geen sigaretten bewaard, maar pijptabak. Er zijn veel schilderijen, waarop je mensen ziet die pijpen van wit aardewerk roken. Zo’n pijpen werden ook in Venlo gemaakt. Geschiedenisleraar Jeroen Maas was als kind buiten aan het spelen. Bij het graven van een hol ontdekte hij een pijpenkop van wit aardewerk. Thuis maakte hij die schoon onder de kraan. Tot zijn grote verbazing werd het Venlose stadswapen zichtbaar. Bij het Keizerstraatje was in de negentiende eeuw een fabriek van de familie Lenssen, waar onder meer tabakspijpen van aardewerk werden gemaakt. 

Reageren? Stuur Sef Derkx een e-mail: floddergats@xs4all.nl. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

   

Van nul tot nu van woensdag 1 mei 2024 - Angst, argwaan en verdachtmakingen (3 en slot)

 - door Albert Lamberts -

In de maanden voorafgaand aan de Duitse inval in Nederland en België op 10 mei 1940 had Nederland al kennis gemaakt met de brute methoden, die Nazi-Duitsland schaamteloos inzette in aanloop naar Hitlers realisering van het Tausendjähriges Reich. Over het Venlo Incident schreef ik al, maar dat was eigenlijk maar een kleinigheid vergeleken met de onverholen agressieve methoden, waarmee bijvoorbeeld Sudetenland en de Elsaz onder de voet weden gelopen door de Nazi’s en hoe bijvoorbeeld de Anschluss van Oostenrijk bij Duitsland werd gerealiseerd.

 In Nederland had de National Socialistische Beweging (NSB) wortel geschoten. Begin jaren dertig van de twintigste eeuw telde de beweging (opzettelijk geen partij genoemd) vijfhonderd leden; dit aantal groeide tot 55.000 in 1936 en was voor het uitbreken van de oorlog teruggelopen tot circa 30.000 leden. De meeste NSB-ers waren te vinden in de Randstad en in Drente en Limburg, waar de NSB met Hitler-adept Mussert als voorman bijeenkomsten ging houden. Zo ook in Venlo.

Ook het stadhuis van Venlo was metershoog ingepakt met zakken zand (foto collectie Albert Lamberts) 

De politierapporten van die vooroorlogse dagen geven een beeld van de angst en de argwaan, die regeerden, maar ook van de inspanningen, die het Venlose politiekorps moest leveren om aan alle meldingen over verdachte zaken, hoe futiel ook, aandacht te besteden. Zo bijvoorbeeld half november 1944 aan een NSB-bijeenkomst. In het politiedagboek werd nadien opgetekend: ten ± 9 ure v/m werd door de Marechaussee namens de opperwachtmeester van de Brigade Venlo per telephoon gemeld, dat heden avond een stafvergadering werd gehouden van de N.S.B.ers in perceel Hoogeschoorweg 41 alhier. Dit was hun ter kennis gekomen van twee N.S.B.ers die bij hun verbleven en daar ook heen moesten. De heere Inspecteur van Politie is direct met vorenstaande in kennis gesteld, en met rechercheur Coppus een en ander besproken, die nadien met agent Winnemueller in die richting zijn gegaan. Twee luxe auto’s L-19807 en L. 39777 stonden aldaar ook voor de barricade Hoogeschoorweg en een voor perceel 41 aldaar. Post is geplaatst om de papieren in te zien als ze weg rijden.

De N.S.B.-bijeenkomsten in Nederland hadden vaak een provocerend karakter. Daardoor ontstonden relletjes, waarbij de W.A. (de  Weerbaarheidsafdeling: de geüniformeerde ordedienst en knokploeg van de N.S.B.) hardhandig van zich deed spreken. De beschuldigende vinger wees uiteraard steevast naar de niet-N.S.B.ers, die een legale bijeenkomst wilden verstoren. Van ongeregeldheden repte het nadien geschreven politierapport in dit geval niet, maar wel dat ten 9 ½ ure n/m op verzoek van de Marechaussee van de Brigade Venlo alhier in bewaring zijn genomen Jozef S. en Jan Pieter N. (namen in rapport voluit vermeld), beiden wonende te Weert, N.S.B.ers. N. zit in cel 2 en S. in cel 8.

En op dezelfde dag: door den agent Hazendonk gewaarschuwd wegens het klimmen op de zandzakken bij het Arsenaal: Hans Poelman, oud 10 jaar, wonende te Venlo, Pastoor Dekkerstraat 15.

Na de oorlog mochten wij niet spelen met kinderen van NSB-ers…

Reageren? Stuur Albert Lamverts een e-mail: albertlamberts@home.nl.

De Halte XXL van woensdag 1 mei 2024 - Seks Pietje

 - door Sef Derkx -

We kregen een compilatie toegespeeld met aanstekelijke filmbeelden uit de jaren vijftig en zestig van carnavalsoptochten in Blerick. Prominent in beeld komt met regelmaat bioscoop Royal Irene. Niet geheel toevallig. 

Still uit compilatie reportages Blerickse vastelaovend (collectie auteur)

De eigenaar van het bekende Blerickse uitgaanspaleis was namelijk de opdrachtgever voor de reportages. De camera van het Polygoon Bioscoopjournaal draaide op vastelaoveszondag in het Wortelepinnerijk. De beelden werden gemonteerd in Hilversum en soms van commentaar voorzien door Philip Bloemendal met  zijn karakteristieke stem. 

Stills uit compilatie reportages Blerickse vastelaovend (collectie auteur)

Binnen enkele dagen was de reportage terug om vertoond te worden in Royal Irene. Succes gegarandeerd, dus een rinkelende kassa. De bioscoop trok destijds veel publiek en had een regionale functie. Uit heel Noord-Limburg toog men naar Blerick, omdat er vaak de nieuwste films op het programma stonden. De inrichting was bovendien van een weldadige luxe.

Stills uit compilatie reportages Blerickse vastelaovend (collectie auteur)

Door de stormachtige opkomst van de televisie nam de interesse voor bioscoopbezoek af. De eigenaar van Royal Irene sprong echter in het spreekwoordelijke gat in de markt. Hij ging seksfilms vertonen. In de volksmond sprak men al snel minder vleiend van Seks Pietje. De enige Blerickse bioscoop sloot in de jaren tachtig haar deuren. Na een flinke periode van leegstand heropende Royal Irene als muziektheater. 

Prentbriefkaart Steeg(h)straat Blerick (met dank aan Jan Titulaer)

Vermelding Zaal Schell op zijgevel Royal Irene, 2018 (foto MeerWolff)

Een jaar of tien geleden bezochten we er een optreden van saxofonist Hans Dulfer met zijn band. De opkomst was teleurstellend. Opgeteld waren er meer medewerkers van Royal Irene en artiesten dan belangstellenden. Dulfer liet zich er niet door uit het veld staan. De band stelde zich op tussen het publiek en speelde een glorieuze set. 

Prentbriefkaart Royal Irene (particuliere collectie)

Terug naar vandaag. De bus van Arriva heeft ons afgezet bij de halte Winkelcentrum De Wieën. Royal Irene staat al een tijdje op de lijst van te bezoeken plekken, dus wandelen we op ons gemak naar de Steegstraat. 

Toeën Zumdick (collectie Gemeentearchief Venlo)

Met de Blerickse bioscoop is onlosmakelijk de naam van Toeën Zumdick verbonden. Hij had in Venlo de City Bioscoop geëxploiteerd. Omdat de huur van het pand aan de Vleesstraat afliep, zocht hij naar een nieuwe bioscoop. Die vond hij eind jaren dertig in Blerick, waar hij café-zaal Albano van de familie Schell overnam. Het etablissement had al zekere faam als gelegenheidsbioscoop. Onder Zumdick  werd het een echt filmtheater. Architect Jacq. Grubben kreeg de opdracht het bestaande pand te verbouwen en uit te breiden. Wat vooral in het oog sprong was de nieuwe frontgevel. Die ademde de moderne tijd en is nog steeds een architectonisch parel in hartje Blerick.

Reaferen? Stuur Sef Derkx een e-mail: floddergats@xs4all.nl.