De Halte XXL van woensdag 9 april 2025 - Lopen hebben we moeten

- door Sef Derkx -

We komen met de bus vanuit Velden. Na een lezing in BMV De Vilgaard  over de gloriejaren van VVV. De epoque van de Zilveren Bal en de KNVB-beker. Bij halte Heilig Hartkerk wacht oud-Venlonaar Arjeh Kalmann. We kennen elkaar van de onthullingen van de struikelstenen in Venlo, de kleine monumentjes in het trottoir voor de slachtoffers van het naziregime. In en rond het Venlose centrum worden op 22 april a.s. wederom elf struikelstenen onthuld.

De oorlogsjaren zijn een onderstroom in de roman ‘Lopen hebben we moeten’ van Kalmann. Een prachtige vertelling over Joods familieleven, die deels speelt in het naoorlogse Venlo. Moeder Annie heeft de Tweede Wereldoorlog in onderduik overleefd, vader Heinz is in 1941 met zijn ouders gevlucht naar Zwitserland. Ze trouwen in 1947. Heinz Kalmann heeft een handelskantoor voor confectiekleding in Kaldenkerken. Wonen in Duitsland wil moeder Annie per se niet, de grensplaats Venlo is dus een goed alternatief.

In de tuin van de Molenstraat 28, v.l.n.r: Marc, Danny en Arjeh. In de box Dov (collectie Arjeh Kalmann) 

Het gezin betrekt in 1954 een nieuwbouwwoning aan de Molenstraat, op de hoek met de Mgr. Zwijssenstraat. Druk pratend zijn we erheen gelopen. Het huis is er een van drie-onder-één-kap, in sobere, functionele wederopbouwarchitectuur. Arjeh Kalmann: ‘Onder een en hetzelfde gemeenschappelijk dak, woonden wij als Joods gezin. De broer van de buurvrouw was bewaarder geweest in Kamp Amersfoort. Daarnaast woonde een gezin met innige banden met het Venlose verzet. Je verzint zoiets toch niet? Het is een wonderlijke samenballing van uiteenlopende, tegengestelde oorlogsgeschiedenissen.’

Met de vriendjes in de Molenstraat, v.b.n.b.: Henkie Gielen, Wimpie Driesen, Arthur Aerts, ik, Luuk Smeets (collectie Arjeh Kalmann)

Arjeh bezocht de openbare lagere school in de buurt van het Rosarium, de school van meneer Holla: ‘We zaten er met alle Joodse kinderen uit Venlo. Tot we er door onze ouders collectief vanaf werden gehaald, omdat er iets was voorgevallen. Wat, weet ik niet. Bij ons tegenover was net de Heilig Hartschool opengegaan, dus mocht ik daarheen. De Molenstraat was in die tijd druk met verkeer. Voor het oversteken van de straat waren voor en na school klaar-overs, verkeersbrigadiertjes. Aan de broeders die er les gaven heb ik goede herinneringen.’

De melkboer in de Molenstraat (met dank aan Arjeh Kalmann)

Voor Joodse kinderen werd een maal per week Joodse les gegeven in  de School met den Bijbel aan de Van Schelbergenstraat. De leraar muntte uit in saaiheid. Kalmann leerde er wel de beginselen van het Hebreeuws, dat van pas kwam in de jaren dat hij in Israël woonde. Hij trok op met veel vriendjes uit de kinderrijke buurt: ‘In onze vrije tijd voetbalden we eindeloos op het schoolpleintje aan de Mgr. Zwijssenstraat. Weet je, ik heb hier aan de Molenstraat een hele fijne jeugd gehad. Het zijn warme herinneringen.’ 

Reageren? Stuur Sef Derkx een e-mail: floddergats@xs4all.nl.

Het drama van donderdagnacht 8 april 1943 in de Verdragstraat

- door Gerrit van der Vorst -

In de nacht van 8 op 9 april 1943 vloog een gigantische luchtvloot van 392 geallieerde bommenwerpers richting Duisburg. Het was de bedoeling om de grote haven, het uitgebreide industriegebied en de vele spoorwegbanen door de stad te bombarderen. Door de dichte bewolking ging er die nacht veel mis. 

Een RAF-toestel in actie boven Duisburg (Wikipedia).

Daar kon men in Venlo over meepraten! Vanaf 23.12 uur ‘s avonds cirkelden telkens ‘vreemde’ vliegtuigen boven de stad. Kennelijk verwarde de bemanning van een van die vliegtuigen Venlo met het slechts 45 kilometer verder gelegen Duisburg. Per slot lagen beide steden oostwaarts van een rivier? Om half twaalf vielen bommen in de Krekelveldstraat, de Vredestraat, de Verdragstraat, de Sloot (een blindganger), de Hamburgersingel en op het Köln-Mindener emplacement (een blindganger). Op de Leutherweg vielen brandbommen, waarschijnlijk uit een ander toestel.

De gevolgen van het bombardement waren aanzienlijk. Er vielen negen dodelijke slachtoffers te betreuren en er waren negen zwaargewonden. Verder waren zes woningen vernield, circa 230 woningen beschadigd, waarvan dertig zwaar, en hadden circa 900 woningen glasschade.

Gevolgen in de Picardie van een bombardement (Gemeentearchief Venlo). Soortgelijke foto’s zijn nog niet gevonden van de schade van de bommen op 8 april 1943.

Volgens het ‘Dodenboek’ dat door het Venlose gemeentearchief Venlo op historie.venlo.nl wordt onderhouden, waren de bommen in Venlo-Zuid gelost door de bemanning van een Wellington HE-592 bommenwerper-van het Canadese 425 Squadron. Het vliegtuig was geraakt door Duits afweervuur en stortte kort voor middernacht met een enorme klap neer in Hout-Blerick. De vijf bemanningsleden overleefden de crash niet. Op 23 november 2024 is de crash in Hout-Blerick herdacht, tijdens een indrukwekkende herdenkingsbijeenkomst met meer dan 300 deelnemers, waaronder twee familieleden.

Onder meer is een herdenkingsbord geplaatst (met dank aan Pieter Vercoulen).

In het genoemde ‘Dodenboek’ staat over deze gebeurtenis te lezen (citaat): ‘Boven Venlo-Zuid werden nog bommen losgelaten, waarbij diverse mensen werden gedood.’ Met ‘diverse mensen’ blijken acht burgerslachtoffers bedoeld te worden, bewoners van Verdragstraat 2, 3, 5 en 11, en een van de tien zwaargewonden die kort daarna overleed aan haar verwondingen, een Rode Kruis-medewerkster die aan de Hamburgersingel woonde. 

Het staatje met vijf bemanningsleden van de Wellington-bommenwerper en de negen burgerslachtoffers (historie.venlo.nl). Vanwege de achternamen Nijs en Nijssen werd in het politiedagrapport melding gemaakt van vijf dodelijke slachtoffers in de Verdragstraat.

Het drama van de Verdragstraat kwam weer in mijn herinnering. De vader van mijn vriend Jan Nijs – we kennen elkaar al vanaf 1952, toen we in de Bloemenbuurt woonden – verloor die nacht zijn ouders en een zusje. Op het fraaie monument op de Minderbroederskerk zochten we tevergeefs naar de naam van de grootvader waarnaar Jan genoemd is, zijn grootmoeder en hun dochtertje. Op het monument worden uitsluitend de slachtoffers herdacht van de dertien (mislukte) geallieerde bombardementen in het najaar van 1944 op de Maasbruggen.

Het monument op de Minderbroederskerk.

De slachtoffers uit de Verdragstraat worden nergens herdacht. Ja, in zekere zin op historie.venlo.nl, maar daar met een verhaal dat volgens historicus Marcel Hogenhuis niet klopt. Gelet op het tijdsverloop tussen de bominslagen en de crash kunnen de bommen niet uit de gecrashte Wellington-bommenwerper zijn gekomen. Die lezing wordt bevestigd door Jos Benders, organisator van de herdenkingsbijeenkomst in Hout-Blerick, die overigens laat weten dat in een komend nummer van het LGOG-periodiek De Maasgouw gepubliceerd zal worden over de crash in Hout-Blerick. Indertijd mocht er niet gepubliceerd worden over luchtoorlogdrama’s, ondanks de doden, zwaargewonden en de aanzienlijke schade. In De Nieuwe Venlosche Courant van 9 april en later werd uitsluitend in indirecte zin over de ramp geschreven. Dat wil zeggen, de ‘foute’ Nederlandse Volksdienst werd tweemaal geprezen vanwege de inzet en er werd bekend gemaakt waar schade geclaimd kon worden.

Advertentie in de Nieuwe Venlosche courant van 10 april 1943, waarin aangegeven werd waar de oorlogsgeweldschade gemeld kon worden (www.delpher.nl). De volgende dagen kwamen er advertenties van een expertisebureau en een verzekering tegen oorlogsschade.

En dan waren er natuurlijk de rouwadvertenties voor de negen dodelijke slachtoffers, waarin consequent sprake was van een ‘noodlottig ongeval’.

De rouwadvertentie voor het echtpaar Nijs-Visser en hun dochtertje in de Nieuwe Venlosche Courant van 13 april 1943. De voornaam van Remtje Nijs-Visser is abusievelijk als ‘Kemptje’ geschreven.

Alle slachtoffers waren kansloos geweest. Tijdens de bezetting waren er duizenden vliegbewegingen boven Nederland. Volgens de instructies van de Luchtbeschermingsdienst mocht pas bij direct luchtgevaar of na een bominslag luchtalarm gegeven worden. Omdat het transformatorhuisje aan de Hamburgersingel was geraakt, hadden de stroomvoorziening en telefoonverbindingen meteen platgelegen.

Er kon dus geen luchtalarm worden gegeven. De slachtoffers waren verrast in hun woning, al dan niet slapend. Op Verdragstraat 5 hadden de zoons Ko (23) en Gerrit (21) van het gezin Nijs-Visser aan de achterkant van het huis liggen slapen, na een nachtdienst bij de NS, terwijl hun ouders en hun zusjes Joke (8) en Alie (11) aan de voorkant sliepen. 

Het echtpaar Jan en Remtje Nijs-Visser met dochtertjes Joke en Alie.

Bij de bominslag op de woning waren Jan en Remtje Nijs-Visser en hun dochtertje Joke dodelijk getroffen. Hun dochtertje Alie was weggeslingerd, maar had haar leven behouden. Verdragstraat 5 was zwaar beschadigd, maar in het achterhuis hadden de beide broers de inslag ook overleefd.

Jan Nijs was 47 jaar, toen hij dodelijk werd getroffen. 

Remtje Nijs-Visser stierf eveneens op 47-jarige leeftijd.

Dochtertje Joke Nijs werd niet ouder dan acht jaar.

Het gezin Nijs-Visser was in die fractie van een seconde uit elkaar geslagen, gehalveerd. De impact op de drie overlevende gezinsleden was enorm. Ko Nijs kon intrekken bij de ouders van zijn Venlose verloofde, maar zijn zusje Alie moest haar verdere jeugdjaren doorbrengen in een nonnenklooster in Grubbenvorst, onder een streng regime.

 

Alie Nijs.

Beider broer Gerrit zwierf ’s avonds depressief over straat, tot hij Dien Bruil leerde kennen. Hij vond een warm, nieuw thuis bij haar ouders Carel en Betje Bruil in de Willemstraat. Zo warm zelfs, dat er tien maanden later een huwelijk van kwam.

Gerrit Nijs (22) en Dina Bruil (18) op de dag van hun huwelijk, 8 januari 1944.

Zoals in veel gevallen werd er in de familie nauwelijks gesproken over het drama, maar de pijn was onuitwisbaar. Ook het drama van 8 april 1943 in de Verdragstraat mag niet vergeten worden en verdient herdenking. Toen mocht er niet over geschreven worden, maar nu wel. De negen burgerslachtoffers zijn bekend en er is ruimte genoeg op de Minderbroederskerk voor een extra bord.

Reageren? Stuur Gerrit van der Vorst eem e-mail: gp.vandervorst@xs4all.nl.

Met dank aan Jan Nijs, Jos Benders en Marcel Hogenhuis

Van nul tot nu van woensdag 2 april 2025 - Ruim honderd cafés sloten deur

- door Albert Lamberts -

De Beurs, Krasnapolski, De Spaorwaeg, café Flora, De Keizer, De Zwarte Ruiter, de Landskroon, café Raths Keller. Ik kan zo nog even doorgaan met de opsomming van namen, die allemaal één ding gemeen hebben: het zijn namen van café’s in Venlo, die er nu allemaal niet meer zijn. O zeker, wie thans de binnenstad van Venlo bezoekt hoeft niet met een lantaarntje een horeca-gelegenheid te zoeken, maar…

Café-billard-beugelbaan Landskroon aan de Vleeschstraat (foto collectie Albert Lamberts)  

tussen 1895 en 1965 – u zult het misschien niet willen geloven – verdwenen er in Venlo ruim honderd café’s. Ik schreef al eerder dat de oorlogshandelingen tijdens de Tweede Wereldoorlog een kaalslag onder de Venlose etablissementen tot gevolg hadden en dan met name natuurlijk de geallieerde bombardementen in oktober en november 1944, die niet alleen langs de Maas alles in puin legden – voor zover juist voor de oorlog nog niet gesloopt in het kader van revitalisering van de buurt -, maar ook verderop nogal wat verwoestingen tot gevolg hadden.

De afname van het aantal café’s had bepaald geen verdere afname van de bierconsumptie in de stad tot gevolg. In de lokaliteiten, die gastvrij hun deuren open konden houden, zochten de Venlonaren elkaar op. In menig café stond een biljart en werden de tafels bevolkt door de mannen – ja, overwegend mannen -, die graag een kaartje legden. Ook vergaderingen van bijvoorbeeld de Fanfare (Café St. Caecilia, later bij Lokkart in de Landskroon aan de Vleeschstraat 66), de Harmonie, of van het Venloosch Vastelaovesgezelschap Jocus (Café Bours) vonden in de horecagelegenheden plaats. Zo moest de Fanfare op 22 februari 1926 na een vergadering bij Jos. Lamberts aan de Puteanusstraat 4 – nu Mgr. Nolensplein – het bedrag van 4,80 gulden betalen voor veertig (40!) glazen bier.

Om even terug te komen op de sluitingen: in een krantenartikel eind jaren zestig van de vorige eeuw kon de bezorgde Venlonaar lezen, dat er alleen al aan de Parade tussen 1885 en 1965 van de zeventien er zes etablissementen sloten. Namen? Café Jos Coenen (in pand  Stufkens), café J. Haanen (in pand Clabbers), café Plessen (hoek Parade – Floddergats),  café Ariëns (Hoek Parade – Minderbroedersstraat), café Colla van der Volk (deel pand Sef Cornet) en Nol Bussers, later de Zwarte Ruiter.

Ongeveer synchroon met de afname van het aantal café’s in Venlo verdwenen ook brouwerijen uit Venlo. Elk dorp had einde negentiende, begin twintigste eeuw op zijn minstens één plaatselijke brouwerij, Venlo telde er vier, maar ook die sloten. Lieberge, Verzijl, Wolters en Klosterbräu staakten de brouw-activiteiten. Het zal beslist niet aan de kwaliteit hebben gelegen, want het Venloos bier genoot een goede naam en, zeker zo belangrijk, smaakte ook prima. Jocus zong zo rond 1885/1890: Ein lekker pötje ald, good helder, fris en kald; det bringk weer niej bewaeging in ut blood; det guf weer frissen mood en duit ’t hert zoë good.

Een geluk voor de dorstige Venlonaren was en is natuurlijk wel, dat er ook veel nieuwe horeca-gelegenheden hun deuren gastvrij hebben geopend.

Wordt vervolgd

Reageren? Stuur Albert Lamberts een e-mail: albertlamberts@home.nl.  

Extra speeldag theatervoorstelling ‘ … Eindelijk vrij!’

De belangstelling voor de theatervoorstelling  … Eindelijk vrij! Grensstreek in oorlogstijd op de Groote Heide is groot. Daarom is besloten voor een extra speeldag en wel op woensdag 30 april a.s. Kaarten ervoor zijn te bestellen via de website van Theater Maaspoort: https://www.maaspoort.nl/programma/eindelijk-vrij-80-jaar-bevrijding/30-04-2025-21-00/.

…Eindelijk Vrij! vertelt over Venlo en de grensregio in de jaren dertig en in oorlog. Het is een multimediale voorstelling met persoonlijke verhalen, met foto- en filmprojecties op grote schermen, re-enactments, special effects, muziek en zang. Deze openluchtvoorstelling op locatie raakt iedereen, omdat het gaat over gewone mensen in Noord-Limburg onder oorlogsomstandigheden. Verhalen over doodsangst, onmenselijkheid, medemenselijk, hoop, de keuze tussen goed en fout en uiteindelijk de onbeschrijfelijke vreugde om de herwonnen vrijheid.

Naast de grote verhalen over oorlog en bevrijding, worden kleine, ingetogen familiegeschiedenissen verteld van onder meer Huub Stapel en Theu Boermans. In … Eindelijk vrij! komen bovendien de laatste getuigen aan het woord. Kinderen uit de jaren 1940 tot en met 1945, die hun hele leven herinneringen aan de oorlog meedragen. Bijzonder zijn de herinneringen van Kriegskind Claus Bieck, die zijn jeugd beleefde in het verwoeste Duitsland van vlak na de oorlog.In … Eindelijk vrij!  is ook live muziek en zang van onder anderen Lars Broekman, Lex Uiting, Bert van den Bergh en Tessa Kersten.

In 2025 staat Nederland stil bij tachtig jaar vrijheid. Voor de huidige gemeente Venlo kwam die op twee momenten. Blerick werd op 3 december 1944 bevrijd. Voor de kernen op de oostelijke Maasoever kwam de vrijheid drie maanden later. Al die dagen was de Maas frontlijn en Venlo frontstad. Maar tussen 1 en 3 maart 1945 kon in de smalle strook tussen Maas en grens in Noord-Limburg het rood-wit-blauw uit. Na vijf jaar bezetting waren de inwoners …Eindelijk vrij!

…Eindelijk vrij! vindt plaats op de Groote Heide in Venlo, een bijzondere locatie met een loden last uit het verleden. Deze lieu de memoire herinnert aan het Venlo Incident, de vluchtelingenstroom uit Duitsland in de jaren dertig, maar bovenal aan de Fliegerhorst Venlo-Herongen. De grootste basis van de Luftwaffe in bezet Europa.

De Halte XXL van woensdag 2 april 2025 - Commandobunker

 - door Sef Derkx/ foto's met dank aan Marcel Hectors -

We waren op bezoek geweest bij Jan Gubbels, een kwieke 90-plusser die al zijn hele leven aan Stalberg woont. Hij heeft een geweldig arsenaal aan herinneringen. Op korte afstand van zijn woning begint de Groote Heide. In de oorlogsjaren lag hier Fliegerhorst Venlo-Herongen, de grootste basis van de Luftwaffe in bezet Europa. Voor Jantje was de oorlog vooral een avontuurlijke tijd. Af en toe bekroop hem toch ook angst, met name tijdens geallieerde bombardementen op het vliegveld. 

Maar de vrolijke herinneringen overheersen. Meermalen in de week kwam een groep Duitse militairen voorbij gemarcheerd. Uiteraard strak in het gelid. Op zekere dag gooiden Jan en zijn zusje vanuit het zolderraampje pootaardappeltjes naar de Duitse soldaten. Die reageerden niet en liepen stug door. In de buurt woonden Blitzmädels, jonge Duitse vrouwen die als telefonistes en telegrafistes op de Fliegerhorst werkten. ’s Winters was het sport om ze te bekogelen met sneeuwballen. Meestal ontstond dan een sneeuwballengevecht over en weer. De verhalen van ooggetuige Jan Gubbels inspireerden ons om een week later terug te gaan naar de Groote Heide. We stapten uit bij de halte aan de Postweg en maakten met een tussenstop in uitspanning De Gasterij een heerlijke natuurwandeling.

Door het warme weer bloeide het speenkruid al uitbundig en stonden de bomen en struiken op springen. Bij de aanleg van het vliegveld is door de bezetter grind, leem en beton gebruikt. Deze zijn goeddeels weggehaald. Maar in de bodem zijn nog sporen van mineralen van het aangevoerd materiaal, waardoor de Groote Heide een natuurgebied is met een opvallende gevarieerdheid aan onder meer planten, insecten en vogelsoorten. In de oorlogsjaren heeft de aanwezigheid van de Fliegerhorst direct en indirect voor onvoorstelbaar veel leed gezorgd. De huidige natuurlijke rijkdom is een positief effect op lange termijn van de voormalige luchtmachtbasis.

De lentedag was fris begonnen met wat mist. De zon die rond elf uur doorbrak, zorgde voor prachtig strijklicht. De vogels werden erdoor aangezet tot een voorjaarsconcert. We besloten door te lopen tot de bushalte aan de Schaapsdijkweg. Het geluk lachte ons toe. Bij de klimtuin aan de Postweg opende een vrijwilliger het poortje. We kwamen in gesprek en werden uitgenodigd om de commandobunker te bezichtigen. Met muren en een dek van 2,5 meter beton schuilde de leiding van de Fliegerhorst er bij een geallieerd bombardement. Om op die historische plek in Venlo even te mogen vertoeven, was een bijzondere ervaring.

Reageren? Stuur Sef Derkx een e-mail: floddergats@xs4all.nl.

Van nul tot nu van woensdag 26 maart 2025 - Tapkranen in de kelder van de PTT

 - door Albert Lamberts –

Venlo wilde na de bevrijding natuurlijk feest vieren, maar, zoals twee weken terug geschreven, het ontbrak aan voldoende horeca-gelegenheden. Veel etablissementen waren door de oorlogshandelingen geheel of gedeeltelijk verwoest. Mejuffrouw Netty Koenen uit Edam, naar Venlo gekomen als lid van de Rode Kruis Colonne om hulp te verlenen, vatte haar taak ruimhartig op. Zij onderkende al heel snel het manco aan voldoende horeca in de zwaar getroffen stad: te weinig mogelijkheden voor gepast vertier. Misschien geen fysieke klachten, maar zeker wel psychische: niet voldoende gelegenheid ergens een pilsje te vatten…

Netty Koenen bleek uit het goede, hulpvaardige hout gesneden. Zij maakte haar constateringen kenbaar bij een hoge piet van het Commissariaat Noodvoorziening in Oorlogstijd, majoor Boost. Het relaas van Netty Koenen moet overtuigend zijn geweest: geen plek voor uitwisseling van gedachten en ervaringen en natuurlijk vooral: uitdrogende, Venlose kelen met alle communicatieve problemen van dien.

De gealarmeerde Majoor Boost zocht contact met de PTT (thans van Post NL), want de kelder van het postkantoor aan de Keulschepoort (van rijksbouwmeester Hayo Hoekstra) kon prima tot café worden omgetoverd. De PTT ging overstag en stelde de kelder ter beschikking om er een café in te vestigen. 

Muurschildering in de voormalige Poskelder (uit: Dagblad voor Noord-Limburg september 1965)

Samenwerking tussen architect Leo Kimmel en schilder Wim Visser en een ter beschikking gestelde gevulde beurs van Brands’ Bierbrouwerij in Wylre maakten café de Postkelder mogelijk. Caspar Schuwirt, eerder exploitant van het in de oorlog verwoeste Rembrandttheater aan de Parade, stond achter de tap. De Postkelder werd een begrip in Venlo en omstreken. Tout artistiek Venlo maakte er zijn opwachting, maar ook bijvoorbeeld Sociëteit Prins van Oranje, Jocus en de redactie van het toenmalige sportblad de Marathon wisten de Postkelder te vinden. De Venlose revue Bedoot dich van Sef Cornet kreeg in de Postkelder de doorslaggevende impulsen. Niet dat alles navenant was, maar de sfeer in het nood-etablissement ademde een soort uitgelatenheid. Kastelein Jan Grothausen, later vooral bekend van Hostellerie De Hamert in Wellerlooi, had de tapkraan inmiddels overgenomen van Caspar Schuwirt, maar het bier vloeide niet meer zo lang in de Postkelder.

Het Dagblad voor Noord-Limburg schreef later: Als een donderslag bij glasheldere hemel kwam in maart ’47 het bericht dat de PTT de kelder weer zelf nodig had voor de pakketpost. In april moest de postkelder ontruimd zijn.

Van diverse kanten werd druk op de PTT uitgeoefend om de sluiting uit te stellen, zodat Grothausen de kans kreeg elders een café te beginnen. De mensen van de PTT hielden voet bij stuk: de Pos(t)kelder moest dicht. Het afscheidsfeest werd er een om nooit te vergeten. Een technisch foutje zorgde er voor dat het feest via de radio in heel Venlo was te volgen. De krant schreef bijna twintig jaar later: dit alleen al maakte het afscheidsfeest tot een gebeurtenis van de eerste orde.

Netty Koenen werd trouwens mevrouw Kimmel-Koenen.

Reageren? Stuur Albert Lamberts een e-mail: albertlamberts@home.nl.

De Halte XXL van woensdag 26 maart 2025 - Herinneringen aan de Blitzmädels van de Fliegerhorst

- door Sef Derkx -  

Vanaf oktober 1940 breidde de Duitse bezetter een van oorsprong Nederlands hulpvliegveldje op de Groote Heide uit tot een belangrijke basis van de Luftwaffe. Fliegerhorst Venlo-Herongen was naar verluidt de grootste Duitse luchtmachtbasis in bezet Europa. Begin jaren zestig gingen we op de fiets naar de Groote Heide. Niet alleen om hagedissen te vangen voor het terrarium, ook om kogels te zoeken. Achtergebleven munitie uit de oorlog. Aan het pad langs het zweefvliegveld stonden twee tanks. Dichtgelast, zodat je er niet in kon. Maar er bovenop kruipen, ging wel.   

De aanleg van Fliegerhorst Venlo-Herongen is mede uitgevoerd door lokale en regionale bedrijven. Duizenden Nederlandse arbeiders werden in Venlo en omgeving ingekwartierd. Er was na de moeilijke crisisjaren veel animo om het werk te verrichten. De lonen waren relatief hoog. De Duitsers plaatsten grote orders. De leiding van de Luftwaffe had haast. Geld speelde daarbij geen rol. Er kon geput worden uit de Nederlandse schatkist. Volgende maand is de voormalige  basis decor van de theatervoorstelling … Eindelijk vrij! Grensstreek in de oorlogstijd.

Iemand die levendige herinnering bewaard aan het ‘vleegveld van de Pruuse’, zoals het in het Venloos wordt genoemd, is de 92-jarige Jan Gubbels. Al bijna zijn hele leven woont hij aan de Stalbergweg. Naast het café ’t Gildehoès. We zijn erheen gewandeld vanaf halte Karel van Egmondstraat. Vroeger heette het etablissement Bos en Berg, achter het café stond de schietboom van het Akkermansgilde. In de Tweede Wereldoorlog werd dit stukje Stalberg een met prikkeldraad omgeven Venlose enclave op het terrein van de Fliegerhorst. Een eerste toegangspoort tot de telefooncentrale van de basis van de Luftwaffe lag meer richting stad, ter hoogte van de Wijnbergstraat.

In de enclave, vertelt Jan Gubbels, woonden ingekwartierde Duitse militairen samen met de oorspronkelijke families. Pal achter het café was een schuilplaats voor onderduikers. Jan was een jongen van elf, twaalf en speelde altijd buiten. Met smaak dist hij de verhalen op, die hij hier als kind heeft beleefd. Bijvoorbeeld over de Luftnachrichtenhelferinnen. Jonge, ongetrouwde Duitse vrouwen die als telegrafistes en telefonistes op de Fliegerhorst werkzaam waren. Ze werden Blitzmädels genoemd. Deze bijnaam refereerde aan het bliksemsymbool op de mouw van hun grijze uniform. Op mooie dagen lagen de Blitzmädels te zonnebaden. Deels zonder uniform wel te verstaan. Leergierig als hij was, gaf Jan natuurlijk zijn ogen de kost (wordt vervolgd). 

Reageren Stuur Sef Derkx een e-mail: floddergats@xs4all.nl.

De Halte XXL van woensdag 19 maart 2025 - Het gesprek van de dag in Arcen

 - door Sef Derkx -

Jan de Jong maakte in de jaren dertig duizenden foto’s van Limburg. Hij was werkzaam voor De Spaarnestad in Haarlem, uitgever van bladen als Katholieke Illustratie, Panorama en Libelle. Stuk voor stuk oerdegelijke Roomse tijdschriften. Bijna dagelijks trok De Jong er met zijn camera op uit. Zijn foto’s vormen een caleidoscoop in zwart-wit van Limburg in de jaren dertig. Hij zocht vooral naar de zonzijde van het leven. Crisis, armoede en oorlogsdreiging bleven buiten beeld.

De Jong heeft in bijna alle kernen van de huidige gemeente Venlo gefotografeerd. Veel van zijn glasnegatieven worden bewaard in het Limburgs Museum. Ze zijn gedigitaliseerd, wat het mogelijk maakt ze op een beeldscherm door te nemen. Dat deden we, waarna het idee opkwam terug te gaan naar enkele locaties waar Jan de Jong (1898-1971) voor de Tweede Wereldoorlog met zijn camera stond.

Foto Jan de Jong/Collectie Limburgs Museum

Omdat het voorspelde uitbundige lenteweer er ook echt is gekomen, voegen we daad bij woord en nemen de bus naar Arcen. Vanaf halte Rotonde N271 is het ongeveer een kwartiertje lopen naar het kloppend toeristisch hart van Arcen, waar de horeca zich concentreert. Hier trof De Jong een tafereeltje, waardoor zijn fotografenhart ongetwijfeld een sprongetje van geluk heeft gemaakt. Voor café en schutterslokaal H. Kox zien we een groepje van vijf jongens en dertien meisjes. In leeftijd variërend van ongeveer twee jaar tot tien jaar. De meeste meisjes zitten netjes naast elkaar op de stoep, de jongens en twee meisjes staan op de straat. Ze zijn in een gesprek verwikkeld over een onderwerp dat de jongste jeugd van Arcen blijkbaar in de greep houdt. We kunnen alleen maar gissen naar het onderwerp. Het jongste meisje heeft gemerkt dat er iemand achter haar staat en heeft zich omgedraaid naar de fotograaf.

Dat de foto is gemaakt op 15 juni 1938, weten we van een handgeschreven notitie op de enveloppe waarin het glasnegatief is bewaard. Wanneer de kinderen nog leven, zijn het nu senioren van rond de negentig. In theorie is het dus best mogelijk. We hebben de foto op ons mobieltje gezet en laten de opname zien aan een heer, met wie we een gesprek aan hebben geknoopt. Nee, jammer. Hij herkent niemand, maar wat was Arcen toch sfeervol voor de Tweede Wereldoorlog. Eigenlijk zou de foto uitvergroot op de plek moeten komen te hangen waar de kinderen in 1938 vergaderden, is zijn idee. Deze plek is makkelijke te bepalen, want waar destijds het knusse café en schutterslokaal van H. Kox stond, is heden ten dage hotel-restaurant Arcen.  

Reageren? Stuur Sef Derkx een e-mail: floddergats@xs4all.nl.

 

Van nul tot nu van woensdag 12 maart 2025 - Noodvoorziening voor dorstige Venlonaren

- door Albert Lamberts - 

De herdenking van tachtig jaar bevrijding van Venlo is wat ondergesneeuwd door de vastelaovesconfetti en overstemd door vastelaovesmuziek, maar er schijnt nog ‘ergens iets in het vat te zitten’. Dat wachten we dan netjes af.

Tachtig jaar geleden werd Venlo op 1 en 2 maart bevrijd door een Amerikaanse eenheid, gekleurde soldaten onder bevel van de blanke kolonel Dahlia. De soldaten wisten niet wat hun overkwam dat de blanke bevolking hun als gelijkwaardig beschouwde, om nog maar te zwijgen van halfbloedkinderen, die enkele maanden na de bevrijding werden geboren, vooral in plaatsen waar de Amerikanen langdurig verbleven in hun oorlogskwartieren. 

Verwoestingen aan  de Grote Beekstraat in Venlo, gezien vanaf de Vleesstraat (foto collectie Albert Lamberts)

De bevrijding dus. Ondanks een zwaar gehavende en geplunderde stad en ondanks de zware tol aan  mensenlevens vierde Venlo zijn bevrijding. Natuurlijk werd spontaan op straat gedanst en klonk al even spontaan het gezang. Misschien wel het Wilhelmus of Venlo zô’n stad van Funs van Grinsven. Maar vieren in lokaliteiten? Dat was nauwelijks mogelijk, want die waren er bijna niet meer. De geallieerde bombardementen van oktober en november 1944 met het doel de Maasbruggen te vernietigen, zodat de Duitsers geen nieuwe troepen en materieel naar de bijkans bevrijde westelijke Maasoever konden brengen, hadden diepe sporen nagelaten. Van de eertijds zo talrijk aanwezige etablissementen was weinig meer over. Weliswaar had de bommenregen vooral langs de Maas zijn destructief werk verricht, ook verder ‘landinwaarts’ was de nodige schade aangericht.

Een artikel in het Dagblad voor Noord-Limburg van september 1965 verhaalt: Iedereen was door het dolle heen omdat – eindelijk – het gehate juk van de vijand was afgeschud. Maar toch viel er na enige tijd een zwakke schaduw over die vreugde, immers waar was een lokaal waarin men eens gezellig over het wilde verleden kon klappen? De bommen hadden niets gespaard, zelfs niet de café’s en menigeen zal in die dagen wel eens over de Parade hebben gedwaald weemoedig kijkend naar de lege plekken waar vroeger de Venlonaren hun vertier zochten. Er moest iets aan deze noodsituatie gedaan worden.

Nu was het natuurlijk niet zo, dat Venlo compleet zonder horeca door het leven moest en uitgedroogd smachtte naar een pilsje, maar de mogelijkheden om gezellig aan een bar met elkaar van gedachten te wisselen waren toch beperkt. Daar moest iets aan worden gedaan en er werd ook iets aan gedaan. De hulp kwam uit Edam in de persoon van Netty Koenen, volijverig lid van de Rode Kruis Colonne, die direct na de oorlog in Venlo hulp kwam verlenen. Netty had weldra de pijn van de Venlonaren in kaart gebracht: een schrijnend manco aan horeca-gelegenheden. En al was het lenigen van die nood nou niet bepaald de eerste taak van een lid van de Rode Kruis Colonne, Netty liet er absoluut geen gras over groeien. Zij stapte kordaat naar majoor Boost, die namens het Commissariaat Noodvoorziening in Oorlogstijd wel het een en ander te zeggen had. Dat hier sprake was van noodvoorzieningen, was voor Netty evident.

Wordt vervolgd.

Reageren? Stuur Albert Lamberts een e-mail: albertlamberts@home.nl.

'Aevel' van zaterdag 8 maart 2025 - Een herdenkingsplaatje in het Ursulastraatje

 Hoe goed ken ik mijn eigen stad? Redelijk, durf ik best te zeggen. Er zijn aevel altijd nog verrassingen. Vastelaoveszaoterdaag liepen we door het Ursulastraatje.

Ineens ontdekte ik halverwege op een muur een bordje ter grootte van een naamplaatje naast een deurbel. Het is zo hoog bevestigd, dat je de tekst van beneden af niet kunt lezen. Of je moet Arendsoog heten.

Door het Ursulastraatje kom ik vaak, ook met groepen tijdens Waerse Wandelinge. Het bordje was mij aevel nooit opgevallen. Het intrigeerde mij. De volgende dag waren we alzoeë terug en hebben we met het mobieltje een foto gemaakt.

De tekst op het bordje luidt: Vastelaoves zaoterdaag - Bert Stoop† Wanneer er een kruisje achter iemands naam staat, kun je ervanuit gaan dat de persoon in kwestie is overleden. Hoe komt het plaatje daar op die specifieke plek en bovenal wie was Bert Stoop?

Om erachter te komen een oproep op Facebook gezet.

Filosoof Mattie Peeters liet weten dat Bert Stoop lid was van de legendarische toepclub ‘Caecus non videt’. ‘nne Blinde kièk neet, betekent dit in goed Venloos. Opgericht in 1972 of 1973 in ’t Fleske, komt de club al meer dan een halve eeuw samen in wereldberoemde Venlose etablissementen als de Blauw Trap, Kefee Pollux en Eugenia en bij legendarische kasteleins als Hannelore, Sjaak Bakker en Boy Cremers. Het is met aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid de oudste toepclub van deze stad. Aldus Mattie Peeters.

Tijdens de Boerebroèlof stonden we bij Take Five. Altijd gezellig. Vrienden van vroeger die uitgevlogen zijn, maar die voor de nestwarmte van vastelaovend even naar dit café terugkeren. Muziek van ‘n joekskepel die slechts een keer per jaar optreedt en wel hier op deze dag. Een van de Broelofsgaste stopte en vertelde spontaan over zijn vriendschap met Bert Stoop. Bijzonder om dit in d’n toemel mee te maken.

Aswoensdaag kreeg ik een bericht van Mike Wijnands. Bert Stoop was een van zijn beste vrienden, die helaas zo’n tien jaar geleden naar de hemel is gegaan. Met een hechte groep vrienden gingen ze op vastelaoveszaoterdaag altijd eerst ontbijten bij Deckers. Daarna bezochten ze cafés buiten de afzetting van de Boètezitting. Ze kwamen dan smeis door het Ursulastraatje, waar traditiegetrouw een groepsfoto werd gemaakt. Als blijvende herinnering aan een goede vriend hangt er nu dit plaatje.  

Het verhaal ontroerde me, want vastelaovend vier je:

same met vrinde en vrindinne

van noow en van vruuger

van heej en van boete

vrinde en vrindinne in leefdevolle

herinnering veur altied in ós hert

 

Wies ’t aevel weer ens is,

Sef Derkx

De Halte XXL van woensdag 12 maart 2025 - Frans Coehorst, verzetsheld... een jongen nog

 - door Sef Derkx -

Iedere buurt heeft verhalen, zo ook onze eigen buurt. Vorige week stonden we stil bij de villa van Piet Leusen aan de Hertog Reinoudsingel. 

Een eindje verderop, aan de overzijde van de straat, herinnert een plaquette aan de Oorlogswinter van 1944-1945. De gedenkplaat van keramiek is ingemetseld boven de kelderdeur van het pand met huisnummer 127. In de oorlog kwam de buurt er samen om keldermissen bij te wonen. Een kelk met een hostie en de letter IHS, korenaren en druiven staan in het midden. Links en rechts is een impressie van de brandende binnenstad na een bombardement. In een banderol onderin staat de raadselachtige spreuk: ‘God verscheen in de vlammen van het vuur’. Als leerlingen van de lagere school werden ons de verhalen verteld over Frans Coehorst (1925-1944) die op dit adres woonde. We waren diep onder de indruk.

Frans Coehorst (collectie familiearchief)

In de Tweede Wereldoorlog komt Frans in contact met de onderwijzer Jan Hendrikx, plaatselijk leider van het verzet. Frans wordt zijn persoonlijk assistent. Op 28 februari 1944 moet een geallieerde piloot van Nijmegen naar Venlo worden gebracht. Coehorst en een kennis nemen die taak op zich. Omdat het laat wordt, besluiten beiden te overnachten bij Frans thuis. De volgende ochtend staat een Duits arrestatieteam aan de voordeur. Een onderduiker die eerder gearresteerd is, heeft onder druk de namen van onderduikhelpers prijsgegeven. 

Frans wordt overgebracht naar het Huis van Bewaring in Maastricht. De genadeloze SD’er Richard Nitsch doet er alles aan om de Venlonaar aan het praten te krijgen. Vier dagen lang wordt Coehorst aan zijn polsen opgehangen, al die tijd krijgt hij geen eten of drinken. Door tussenkomst van een cipier worden briefjes van hem heimelijk uit het Huis van Bewaring gesmokkeld. Een plan van het verzet om Frans te bevrijden, gaat niet door af omdat hij de dag tevoren door de Duitsers op transport is gezet naar kamp Amersfoort. Vandaar schrijft hij in een brief aan zijn ouders: ‘Het is hier een maatschappij, waar je jezelf leert kennen en anderen, waar je kunt oefenen voor het echte leven. Maken jullie je maar geen zorgen, alles komt terecht, maar bid veel voor onze zaak en vraag ook anderen dat te doen.’ 

Acte overlijden Frans Cohorst (collectie familiearchief)

Frans wordt tewerkgesteld in het Radiokommando, een afdeling van de Nederlandse Seintoestellen Fabriek (NSF). Eind augustus 1944 wordt hij overgebracht naar concentratiekamp Flossenburg in Duitsland. Gesloopt door zware arbeid en ontberingen overlijdt hij op 1 november 1944. Frans is negentien jaar oud, een jongen nog. 

Het verzet tegen de barbarij van de nazi's is natuurlijk een van de onderwerpen in onze voorstelling ... Eindelijk vrij!  Grensstreek in oorlogstijd. Voor informatie en tickets ga naar: eindelijkvrij.eu.

Reageren Stuur Sef Derkx een e-mail: floddergats@xs4all.nl.

De Halte XXL van woensdag 5 maart 2025 - De villa uit de jaren dertig van Piet Leusen aan de Hertog Reinoudsingel

- door Sef Derkx -

De dichtstbijzijnde bushalte voor ons is die aan de Karel van Egmondstraat. Vandaaruit is het slechts enkele minuten lopen naar huis. Enkele weken geleden zagen we dat de deuren van de Familiekerk geopend waren. Zo maar overdag. Het leverde een aflevering van De Halte op over het jaren dertig bedehuis. Schuin tegenover de kerk ligt aan de Hertog Reinoudsingel een bijzonder villa uit dezelfde periode. 

Onthulling van het standbeeld van Henri belletable, 1938. Op de achtergrond is de villa van Piet Leusen te zien (colectie Limburgs Museum)

Het is een rijksmonument, in 1936 gebouwd door architect Piet Leusen in de vormentaal van het Nieuwe Bouwen. Voor het vooroorlogse Venlo een villa van een ongekende nieuwerwetsheid. Het was de eerste woning in   beton. Het Rietveld Schröderhuis van ’t stedje, zogezegd. De charme en het bijzondere karakter ervan werd niet door iedereen gewaardeerd. Meesmuilend had men het over die lillike doeës. Die lelijke doos. Het besef dat het architectonisch een zeer bijzondere villa is, brak pas breed door in de jaren zestig.

Piet Leusen (collectie Will Soree)

Piet Leusen (1905-1971) was een talentvolle architect in het vooroorlogse Venlo. Hij had een opleiding gehad aan de bouwacademie in Tilburg. Een van zijn docenten was Willem Dudok, de architect van onder meer het stadhuis van Hilversum. Naar verluidt zou het ontwerp van de villa aan de Hertog Reinoudsingel deels uit de koker van Dudok komen. Interessant om nader te onderzoeken. Leusen was vlak voor de oorlog betrokken bij de verbouwing van de City Bioscoop aan de Vleesstraat. Ook een parel van moderniteit.

Gevel City Theater, tekening Piet Leusen (bron onbekend)

'Gevel detail van bestaande gevel aan de oude markt te Venlo.' Gedaterd en gesigneerd ''Venlo juni 1940 de arch. P. Leusen.'  (van website Venlo wie ut vruuger waas)

Piet Leusen hield kantoor aan de Tegelseweg en was niet alleen actief als architect. In 1936 trok voor het eerst weer een vastelaovesoptocht door Venlo. De werktekeningen van  de wagens waren van Leusen, de ontwerpen van de hand van Giseile Kuster. Uit de stroom van advertenties in de Nieuwe Venlosche Courant wordt duidelijk dat leusen zeer actief was. De villa aan de Hertog Reinoudsingel is gebouwd in opdracht van Harry Bartels, kinderarts in Roermond. Zijn broer Sef, van de bekende Venlose groothandels Bartels-Maas, ging er met zijn gezin wonen. Het pand is in loop van de jaren vaak gewijzigd en verbouwd. Tussen 1997 en 1999 is een grootscheepse restauratie uitgevoerd in opdracht van de architecten Ton Kleinjans en Marion Pieters. Getracht is het pand zoveel mogelijk in oude staat te herstellen. 

Villa Piet Leusen (bron Google Maps Street View)

Een aangebouwde opslagruimte is verwijderd en dichtgemetselde gevelopeningen weer opengemaakt. Geglazuurde blauwe bakstenen blauw werden, naar het ontwerp van Leusen, opnieuw aangebracht. Het exterieur heeft daarmee zijn oorspronkelijke gaafheid teruggekregen. 

Reageren? Stuur Sef Derkx een email: floddergats@xs4all.nl.

Van nul tot nu van woensdag 26 februari 2025 - Staek de plavuuze oët de mouwe

- door Albert Lamberts - 

Letste en ergste berich: Nao ôs ter oere kump en wie auk door geruchte bevestig wuerd, zal de Hofkapel op de iërsvolgende zitting ’t “ELF VAN ELF” speule. Nog los van het feit, dat Veldeke duchtig de rode pen zou hebben moeten hanteren heeft de Hofkapel toch even achter de muzikale oren moeten krabben om wat uiteindelijk een grap bleek van de redactie van de Träöt, de Staatskrant van ’t Jocus-riëk van november (!) 1948; (bijna) 7 x 11 jaar geleden dus.                                              

Toën Schrijnen (midden) drong aan op samenwerking. (Foto: Archief Jocus Venlo)

Voor 25 cent konden vastelaovendvierders de Träöt aanschaffen en genieten van de inhoud, die bestond uit grappen, verzonnen, leuke verhaaltjes en hier en daar een serieus woord, zoals een introductie-artikel van Vors Jocus (zo ondertekend en niet met Vors Joeccius). Dat was sinds 1938 Toën Schrijnen.  

Na een woordgrapje met het werkwoord träöte – muziek maken of een biertje drinken – steekt Schrijnen van wal en roert een thema aan, dat anno 2025 weer hartstikke actueel is: het gedoe over wagenbouw, daarmee gepaard gaande kosten en vrijwillige wagenbouwers.

Even in herinnering roepen dat deze Staatskrant verscheen in november en dat er dus tot het trekken van de optocht nog ruim tijd was om iets moois te maken. De vors schreef: Jocus rup ôch Träötsgewiéze op veur de Vastelaovend. We beginne vruug mit alles um alles baeter klaor te kriege. Maar de Raod van Ellef en alle commissies die kinne niks paraat make as de ganse koedeljach van Vastelaovend-vrinde en vrindinne neet mei werk en VAN HERTE meiwerk. Blief neet langs de straot staon kieke, allein um hoera te rope of lever nog kukeleku te krei-je en dan gauw nao hoës te gaon en achter de kachel gaon kritisere waat baeter môt en waat joeksiger kôs. Staek de plavuuze oët de mouwe en doot zelf mei! Maak zelf wat, doedel ôch wat aan, of help andere wat te make. En dan veural det helpe en make môt oet ôch zelf veurt kômme en dan môt neet, veur elke kleinigheid, de hand waere opgehalde en gevraog: Wae betaalt det. Jocus is toch riëk!

De vors haalde een streep door die opvatting: Jocus is neet riëk, we probere elkes kier de indjes aanein te knuppe, eeder jaor is det nog gelök, maar as dit jaor de belasting zoë wuerd aangeschroef as de verordening zaet, dan geit ut ôs mauw.

Help ôs met ideeë, mit ôntwerpe, mit bouwe en mit massale deilname, dan zal de Träöt neet veur niks geträöt hebben en dan kinne we d’r nao Vastelaovend allemaol same eine träöte op de bleuj van Jocus.

Jocus-secretaris Ververgaert onderschreef de woorden van vors Schrijnen ondubbelzinnig in een groot artikel. Hij richtte zich met Ein ernstig wäördje tot de wage-bouwers. Het ging over de geis beej ut bouwe van de optoch-wages en over de ontwerpers. Ze gebroeke dan einen hielen boel terme, wao weej maar ein klein percentage van snappe, maar zeej deene ut aan as ut toppunt van originaliteit en geistigheid. En dan komt de uitsmijter: de medelijdende glimlach bedoeld voor de onneuzele, die ’t geweldige in ’t ontwerp ontgeit.

O ja, zelf bouwen svp en neet probere d’r ein slaatje oët te slaon…

Reageren? Stuur Albert Lamberts een email: albertlamberts@home.nl.