- door Frank Holthuisen -
Onderstaande artikel verscheen eerder in De Maasgouw, zomer 1999
Met de zo gewilde Oscarnominatie van Karim Traïdia's film De Poolse Bruid ging het afgelopen voorjaar niet zo best. Het buitenlands product doet het in de Hollywood-gelederen van de kwaliteitsfilm dus blijkbaar niet grenzeloos goed. En dat is niet erg, laat Hollywood zijn eigen producten koesteren, en laat Europa experimenteren met een continentale variant op wat ze daar in het verre westen ooit bedacht hebben. Wat dat dan ook voor een cinema mag opleveren.
Klik hier: Boer Zbieranski in Hout-Blerick - YouTube
Ik zou een filmpje willen nomineren voor een prijs die we nog moeten bedenken. Een prijs in een wedstrijd waarvan de deelnemers even ver verwijderd zijn van Europa als van Hollywood. Of misschien toch niet? Het kanshebbende filmpje zit in de collecties van het Limburgs Film en Video Archief in Venlo. Het filmpje is al in 1973 geschoten, en behalve tijdens een festival vorig jaar zomer in De Staay in Blerick is het nooit in het openbaar getoond. Daarvoor is het ook niet gemaakt. We zien vijftien minuten lang prachtige kleuropnames van een zomer, vijftien minuten lang de idylle van een boerengezin op een kleinschalig, haast armetierig agrarisch bedrijfje. Alleen maar geluk en welvaren. Wie is daar verder in geïnteresseerd behalve de mensen die toen voor en achter de camera stonden?
De idylle heeft natuurlijk langer geduurd, maar deze vijftien minuten hebben de eeuwigheid gekregen, doordat de buurvrouw ze met haar Super-8 camera gevangen heeft in bewegende beelden. Rond 1973 bespiedde zij het leven dat zich om haar heen voordeed op 't Brook in Hout-Blerick. Vooral het kleine bedrijf van boer Franticek Zbieranski, zijn Blerickse echtgenote en hun stiefdochter Hilda Leenders, trok daarbij haar aandacht. We zien deze familie werken op het land en op het erf. Daarbij valt op dat nog natuurlijke paardenkracht werd ingezet, en dat ook andere bewerkingsmethodes nog niet de graad van ontwikkeling hadden, die elders op het Noord-Limburgse platteland eerder al was doorgedrongen.
Het filmpje is een kwart eeuw oud. Dat klinkt ouder dan "1973". Maar de heldere kleuren associeer je eerder met "1973" dan met "een kwart eeuw geleden". Daarbij verwacht je eerder zwartwit. De geschiedenis van dit filmpje en de mensen die het bevolken, ligt echter wel in een zwartwit-tijdperk. Het zwartwit uit de tijd dat de smalfilm lang niet altijd kleur had, maar nog méér: een ideologisch zwartwit. Het filmpje verbergt namelijk een geschiedenis van verschuivende politieke en geografische grenzen, van migratie, van vlucht naar betere oorden, betere tijden. Boer Zbieranski was vóór de oorlog 1914-1918 landarbeider in het ooit Poolse, maar destijds in het Duitse keizerrijk gelegen plaatsje Glogau aan de Oder. Zijn woonplaats bleef na de vredesonderhandelingen Duits gebied, en was bovendien een brandhaard tijdens de novemberopstanden van 1918. Reden waarom hij het land uitvluchtte en via Frankrijk en België naar Nederland kwam. Eerst was hij in Grubbenvorst en Maasbree, vervolgens raakte hij verzeild in Hout-Blerick. Zbieranski vond werk bij de Heidemaatschappij als slotenschoonveger. Als slotenschoonveger stond hij in de regio bekend, tot hij in 1947 in het huwelijk trad met de weduwe Leenders. Daarmee kwam hij in het bedrijfje te werken dat zij sinds de dood van haar man samen met haar toen twintigjarige stiefdochter Hilda draaiend hield. Van de melk van een paar koeien en een kleine zes hectaren grond hadden zij het goed.
Het filmpje is, los van wat het misschien in eerste instantie lijkt, een indirecte getuige van deze kleine menselijke geschiedenis tegen de achtergrond van wat de gemoederen in Europa in de eerste decennia van de eeuw beroerde. Maar een tweede geschiedenis duikt op als je de beelden aan een nader onderzoekje onderwerpt. Op een dorsmachine, waarvan halverwege de film een gedeelte te zien is aan de linkerkant van het beeld, staat het opschrift Kombinat Fortschritt. Dit duidt met grote waarschijnlijkheid op een relict uit het socialistisch deel van Duitsland. Zbieranski kocht de machine voor een prikje over van een boerenbedrijf in de Hagerhof, waar het apparaat ooit eens via onze oosterburen terecht is gekomen. De ironie van de geschiedenis wil dat Zbieranski's vroegere woonplaats sinds 1945 weer in Polen ligt en opnieuw de lokale naam Glogów draagt.
Hilda Leenders bezocht sinds de dood van haar stiefvader enkele malen diens familie in westelijk Polen. En vorig jaar was zij er ook bij, bij de vertoning van dit ogenschijnlijk kleine filmpje in die grote Blerickse theaterzaal. Sinds De Poolse boer kijk ik met heel andere ogen naar de films die ik voor het Limburgs Film en Video Archief op het spoor ben. Steeds zal ik gespitst zijn op verborgen geschiedenissen achter de beelden. Ik zie dan films die typisch Limburgs zijn, maar tegelijkertijd een betekenis hebben die - zonder meteen te willen denken aan constructies als de Euregio - verder reikt dan de provincie- of landsgrenzen.
Frank Holthuizen (conservator bewegend beeld, Limburgs Museum Venlo)
Met dank aan Veronie Nijholt-Geurts te Arcen en Hilda Zbieranski te Blerick
Geen opmerkingen:
Een reactie posten