De Halte XXL van woensdag 26 oktober 2022 - Het Laatste Oordeel van Hubert Goltzius

 - door Sef Derkx - 

Is er een overeenkomst tussen bier, de roze zusters van Steyl en de nieuwe tentoonstelling in het Limburgs Museum? We willen het op één dag in omgekeerde volgorde onderzoeken. Op pad dus. Voordat we met Arriva naar het kloosterdorp gaan, bezoeken we eerst de expositie Mystiek - Rituelen. Verstilling. Extase. Als we aan komen lopen, wordt de draaideur van het Limburgs Museum geopend. We zijn de eerste bezoekers. Om maar meteen met dezelfde draaideur in huis te vallen: het pakt uit als een weldaad. De rust die in de tentoonstelling besloten ligt, wordt niet verstoord. Dit wens je iedere bezoeker toe. 

In de expositie worden oude kunst, erfgoed en hedendaagse kunst gecombineerd. Op een geslaagde manier. Er worden relaties gelegd, waardoor je anders gaat kijken. Er is veel te zien. Vooral als je je niet haast of laat opjagen. De expositie nodigt uit om rustig rond te lopen, hier en daar te gaan zitten en de geest te laten waaien. Ga erheen.

Het Laatste Oordeel op zaal in de tentoonstelling Mystiek (foto Sef Derkx)

We lichten er één werk uit. Waarom? Het is onlosmakelijk verbonden met de Venlose cultuurhistorie. In de eerste van de drie tentoonstellingszalen hangt het paneel Het Laatste Oordeel van Hubert Goltzius. De kunstenaar schilderde het in 1557 in opdracht van het stadsbestuur van Venlo. Het paneel heeft de dag tot onderwerp waarop Christus volgens de Bijbel over de mensen zal oordelen in termen van goed en kwaad. Centraal in de voorstelling brandt het hellevuur. Ervoor zit een zevenkoppige draak. In de hemel troont Christus. Hij heeft zijn armen gespreid. Hoe zal in de zestiende eeuw naar dit werk van Goltzius gekeken zijn? Waarschijnlijk als een realistische voorstelling van wat te gebeuren stond op de Jongste Dag. Voor velen geen aanlokkelijk vooruitzicht.

Het Laatste Oordeel kreeg een prominente plek in het Steenen Huys, dat in de jaren 1597 tot 1600 onder leiding van Willem van Bommel werd getransformeerd tot het  stadhuis. Het paneel van Goltzius was als een waarschuwend wijsvingertje voor de burgemeesters, schepenen en rechters. Oordeel rechtvaardig, want de dag breekt onvermijdelijk aan dat er over jou wordt geoordeeld. 

Hubertus Goltzius (1526-1583), Het Laatste Oordeel. Olieverf op paneel. Limburgs Museum. © Limburgs Museum.

In 1993 bestond Venlo 650 jaar als stad. Er moest een grote tentoonstelling komen in het toenmalige Goltziusmuseum. In het kader daarvan werd Het Laatste Oordeel van zijn plek in het stadhuis naar het Limburgs Restauratieatelier gebracht. Vervolgens zou het in het Goltziusmuseum blijvend worden tentoongesteld. Na maanden kwam het schilderstuk terug. Schoon en fris, we geloofden onze ogen niet. Stomverbaasd wezen we elkaar op kleuren en details, die onder een versluierende patinalaag hadden gezeten. Het gevolg van de rook van het openhaard vuur in het stadhuis en waarschijnlijk ook van de vele, vele pijpen tabak die er in de loop van eeuwen waren gepaft. We ontdekten bijvoorbeeld dat er achter de vurige hellemond nog een tweede zevenkoppige draak stond. De naakte mensen erachter waren eveneens verdwenen onder de smurrie, die zich afgezet had op het paneel. En dan de kleuren van de hemel. Het grijs, geel, blauw en roze tintelde weer.

Nu zweeft het paneel pontificaal in de tentoonstelling, het heeft nog nooit zo fraai gehangen. De zaal is ingericht volgens de principes van de benedictijner monnik en architect Dom Hans van der Laan. Zijn ideeën over ruimte-ervaring en maatverhoudingen hebben grote invloed gehad. Voor Het Laatste Oordeel pakt het wonderwel goed uit. Maar op naar Steyl. Voor de overeenkomst. 

Mede-bezoeker van het Limburgs Museum en van de weekmarkt in Venlo, Peter Keysers, was eveneens in Mystiek en maakte foto's, waarvan we er een selectie met zijn toestemming kunnen laten zien. Waarvoor hartelijke dank.  

Reageren? Stuur Sef Derkx een e-mail: floddergats@xs4all.nl.