Herinneringen aan de Grootestraat van Tegelen

- door Sef Derkx - 

Grootestraat, in de jaren (om uit te vergroten klik op de foto)

De Grootestraat in Tegelen in de jaren dertig. Het is rond de middag. De mensen zijn lekker warm ingepakt op deze loodgrijze dag. De lente wil blijkbaar maar niet komen, de bomen zijn nog kaal. Wat opvalt is de rust. Geen auto op straat, geen auto langs de kant. De Grootestraat was en is de belangrijkste verkeersader in Tegelen, ze snijdt het dorp doormidden. Wie van noord naar zuid reist of omgekeerd, komt over de Grootestraat. Maar op deze plaat is geen auto te bekennen. Zou fotograaf Jan de Jong op dit moment gewacht hebben of ging hij nog verder en vroeg hij automobilisten om even te stoppen? Hij staat immers midden op straat met zijn camera en statief. Dat hoef je nu niet meer te proberen. Of je moet levensmoe zijn. Er ligt wat zwerfvuil in de goten, maar de trottoirs zijn netjes geveegd. Een ‘sjoeëne sjtoep’, daar hechtte men aan.

Tien jaar geleden interviewde ik  Leo van Basten Batenburg (1929-2013) over de foto, die bij hem een stroom van herinneringen opriep. Het was een aflevering van de serie Het Glazen Album van Limburg, die in 2010 gepubliceerd werd in Dagblad De Limburger.

De Grootestraat behoorde tot het domein van zijn jeugd. Over het geringe aantal auto’s moeten we ons niet verbazen: ‘Er waren er gewoon weinig. Een auto was nog iets bijzonders. Als kind noteerde ik de nummerborden van auto’s  die voorbijkwamen. Daar had ik echt aardigheid aan. Het boekje waarin ze staan, bewaar ik nog steeds. Het zit ergens in een doos.‘ De kerk op de foto, de  Sint-Martinuskerk, kent hij goed. Jaren op een rij is hij er iedere dag heen gegaan, voordat de school begon. Honderden malen heeft hij er dus op de banken gezeten. Hij deed er ook de plechtige communie. Niet de eerste communie want die nóg grotere dag uit het leven van een Limburgs kind uit de jaren dertig vierde hij in de kapel van de Zusters van Liefde in klooster De Munt in Tegelen. Kleine Leo zat bij de zusters op school, net als de andere jongens in het gezin Van Basten Batenburg. De Sint-Martinuskerk is in de Tweede Wereldoorlog geraakt door granaten. In de laatste oorlogswinter was de Maas frontlijn in Noord-Limburg. In Tegelen zaten de Duitsers, in Blerick en Baarlo de Engelsen. De geallieerden schoten op de kerktoren die zwaar werd beschadigd.  

Leo van Basten Batenburg: ‘De ontsteltenis was groot. Na 1945 is de kerk gerestaureerd, maar de oorspronkelijke spits met de prachtige hoektorentjes en de gaanderij waar je helemaal rond kon lopen, zijn nooit meer in de oude luister hersteld. Bij de kerk stond het gemeentehuis. Het fungeerde tevens als politiebureau en later ook nog eens als bibliotheek. Bij de bomen was het Wilhelminaplein, toen het hart van Tegelen. Ik herinner me dat op het plein een muziekkiosk stond. Tegelse gezelschappen concerteerden er in de zomer. Het plein werd afgesloten door het Witte Huis, een bekend horeca-etablissement. Op de foto is het duidelijk te zien. Café-restaurant staat op de zijgevel. Aan de zaak is een bioscoop gebouwd met de ingang aan het plein, het was de eerste bioscoop van Tegelen. Na de oorlog kwam ik er vaak, we hielden er herensociëteit. We hadden een eigen lokaal, waar we ook een hapje aten. Het was een nette horecazaak met een degelijke keuken. Maar het Witte Huis is afgebroken, net als het gemeentehuis. Men wilde blijkbaar iets nieuws. Tja, zo ging dat.’

Van Basten Batenburg laat diplomatiek in het midden of het nieuwe ook beter is. Maar terug naar de jaren dertig. We blijven nog even aan de rechterkant van de straat. Aan een gevel is een uithangbord waarop vermeld staat dat er een kapper is gevestigd. Daar heeft de kleine Leo nooit in de spiegel gekeken voor zover hij zich kan herinneren. En al helemaal niet om er zich te laten scheren, wat vroeger ook tot het handwerk van een coiffeur behoorde en wat een indrukwekkende opeenvolging van precieze handelingen liet zien. Waar hij wel kwam, was in de winkel van Ottenheym: ‘Het is het pand met het grote reclamebord op het dak. Piet Ottenheym had een mooie winkel in groenten en fruit. Kwaliteit, mooie spullen, steeds verse aanvoer. Als je goed kijkt op de foto, zie je dat hij een wit laken voor de etalageruit heeft hangen. Ik heb me afgevraagd waarom dat is. Was hij misschien zijn etalage opnieuw in aan het richten?’

Het meest opvallende pand aan de Grootestraat ligt schuin tegenover Ottenheym, Leo van Basten Batenburg: ’Het hoge herenhuis helemaal links op de foto stond bekend als Huize Gitmans. Een tijd lang was het secretariaat van de Passiespelen er gevestigd. Mijn vrouw is al heel lang aan de Passiespelen verbonden. Ikzelf ben ooit op een zondag invaller geweest. Door vakanties was een aantal spelers er niet. Ik had een mooie rol. Ik moest op de markt mijn vrouw proberen te ruilen voor een kameel. In het pand uit de jaren twintig waar de dame heen wandelt, zat ook de familie Gitmans met een kleding- of stoffenhandel. Mij zijn trouwens ook de lantaarnpalen opgevallen. Ze zijn mooi met die sierlijke knik, ik denk dat ze van beton zijn.‘

Iedere stad en elk dorp in Limburg heeft zijn wandelende encyclopedieën. Leo van Basten Batenburg was zo’n naslagwerk. De Heemkundige Kring Tegelen organiseerde ieder jaar een quiz waarop zelfs de meest prominente kenners van Tegelen hun tanden stuk konden bijten.  Op een keer was een van de hersenkrakers de vraag wat de verklaring was van de naam van een legendarische winkel: de Koso. Slecht weinigen wisten het, onder wie Leo van Basten Batenburg: ‘Ja, dat is leuk. Het was een winkel recht tegenover de kerk. Men verkocht er kousen en sokken. De eerste twee letters van ieder woord, vormden de winkelnaam Koso. Ik moest er meteen aan denken toen ik de foto zag. De winkel lag recht tegenover de kerk. Prachtig wat voor een herinneringen één foto kan oproepen.'