Vluchtende Duitse keizer was elf minuten in Venlo

- door Sef Derkx - 

Er is geen elfde van de elfde in de vorige eeuw, die voor zoveel opwinding zorgde als die van 1918. Venlo was in rep en roer. Omdat de vastelaovend werd ingeschoten? Nee, de gevluchte Duitse keizer Wilhelm had asiel gekregen in Nederland en was per trein op weg van Eijsden naar Amerongen, naar het kasteel van graaf Godard Bentinck. Komend vanuit Roermond zou hij in Venlo een korte tussenstop maken. ’t Stedje was even wereldnieuws. De Duitse keizer, die een dag tevoren afstand had gedaan van zijn macht, op bezoek op het station van Venlo. Zo’n historisch moment wilde natuurlijk niemand missen. Daarover zouden waarschijnlijk je kleinkinderen het een eeuw later nog hebben.

Prentbriefkaart station, rechtsonder gedateerd 1908 (particuliere collectie)

Maar laat ons beginnen bij het begin, in dit geval het einde van de Eerste Wereldoorlog. Miljoenen militairen waren om het leven gekomen. Noord-Frankrijk was het decor geweest van een macabere loopgravenoorlog. In het najaar van 1918 werd de nederlaag voor Duitsland onafwendbaar. In steden als Kiel, München en Berlijn kwamen militairen en burgers in opstand tegen de monarchie. 

Kaiser Wilhelm meldde zich op zondag 10 november om zes uur ’s ochtends bij de Nederlandse grenspost Witte Huys in Eijsden. Hij werd vergezeld door leden van de hofhouding en door hoge militairen. Het gezelschap reisde in negen auto’s met onherkenbaar gemaakte emblemen. In eerste instantie werd Wilhelm de toegang geweigerd. De opgeroepen garnizoenscommandant van Maastricht stond toe dat de monarch en zijn gevolg zouden wachten op het station van Eijsden. Daarheen stoomde ook de keizerlijke trein op. De Nederlandse regering zat in een lastig parket. De internationale gemeenschap wilde Wilhelm berechten.

Duitse ex-keizer met zijn gevolg op station Eijsden, 10 november 1918 

Hoogleraar Geschiedenis van de Internationale betrekkingen Beatrice de Graaf (Universiteit Utrecht) ontdekte, dat koningin Wilhelmina een veel actievere rol heeft gespeeld bij de komst van de keizer dan altijd is aangenomen. De vorstin bekommerde zich intensief om het lot van haar collega en verwant Onkel Willy. De  bemoeienis werd geheimgehouden. Wilhelmina’s interventies werden niet in de ministerraad gemeld. Besluiten werden echter wel met Duitse diplomaten gedeeld. De Graaf dook deze op in archieven in Berlijn. 

Op 31 augustus 1918 was Wilhelmina 38 jaar geworden, ter gelegenheid van haar verjaardag werd deze gezinsfoto vervaardigd (collectie RVD) 

Hoe dan ook, in de nacht van 10 op 11 november 1918 kreeg Wilhelm te horen dat Nederland het asielverzoek had ingewilligd. De keizerlijke trein vertrok op de elfde van de elfde om twintig over negen ’s ochtends van station Eijsden. De reis ging over Maastricht, Roermond, Venlo, Nijmegen en Arnhem naar eindbestemming Amerongen. Enkele uren eerder was in een ander treinstel in het Bos van Compiègne bij Parijs door de Duitsers de capitulatie ondertekend.

De kranten in Nederland hadden die ochtend uitvoerig bericht over de vlucht van de keizer. Met als gevolg dat de trein in Limburg langs duizenden mensen reed. Onder hen waren veel Belgische vluchtelingen, die de keizer uitfloten en verwensingen toeriepen. Sigurd von Ilsemann - de vleugeladjudant van de keizer, zeg maar de persoonlijke assistent -  reisde mee naar Amerongen. Over de sfeer op 11 november 1918, een ‘dag van smaad en schande’ schrijft hij in zijn dagboek: ‘Het hele land was op de hoogte van deze reis van de Duitse keizer. In alle steden, dorpen en zelfs in de open plekken tussen de dorpen stonden de mensen hij duizenden. Overal tot Arnhem gejoel en gefluit, gebalde vuisten en gebaren die wilden zeggen: Snij hem de keel af. Het was werkelijk walgelijk. Waarom kon men dit de keizer niet besparen?’

Sigurd von Ilsemann (collectie Huis Doorn)

Natuurlijk had het grote nieuws ook Venlo bereikt. Bij de Vierpaardjes, het station en langs het spoor tot aan de brug zag het zwart van de nieuwsgierigen. Uiteraard hoopten ze een glimp van de gevallen keizer te zien. De opwinding werd compleet toen om kwart voor twaalf ’s morgens de trein het station binnenstoomde. Niemand mocht echter het perron op. Om toch niets van het spektakel te missen verdrong men zich bij de ramen en deuren van de wachtkamers. De Nieuwe Venlosche Courant had er uiteraard een verslaggever op uit gestuurd, die de volgende dag berichtte over een historische gebeurtenis. Hoewel, veel te zien was er niet geweest, want bijna alle portierraampjes waren gesloten gebleven. De stationschef van Venlo was met enkele militairen door de trein gelopen: ‘In het laatste gedeelte bevond zich de ex-keizer met zijn hofhouding. Uit welke personen deze hofhouding bestond, en of ook bloedverwanten van de ex-keizer dezen vergezelden, kunnen wij thans nog niet mededeelen.’

Nieuwe Venlosche Courant, 12 november 1918 (gevonden via www.delpher.nl)

Limburger Koerier, 12 november 1918 (gevonden via www.delpher.nl)

Of de monarch zich er echt bewust van was, dat de trein op het station in Venlo een tussenstop maakte, is twijfelachtig. Wat hij zeker niet heeft geweten dat aan het Helschriksel sinds 1910 een Duitse school lag, genoemd naar zijn vrouw, de Kaiserin Augusta Viktoria Schule. De keizerin zat overigens niet in de trein, ze verbleef nog in Duitsland en zou zich later in 1918 bij haar man voegen.

Prentbriefkaart Helschriksel, in het pand rechts zat onder meer de Kaiserin Augusta Viktoria Schule (met dank aan Piet Braem)

Voorzijde en achterzijde van een prentbriefkaart, uitgegeven door de Deutsche Shulverein Venlo in 1912 (particuliere collectie)  

Na welgeteld tien minuten – och, laten we zeggen dat het er elf geweest zijn - zette de trein zich langzaam in beweging. Welbeschouwd was er dus op de elfde van de elfde 1918 nauwelijks iets te zien geweest op het station. Toch werd gesproken van een historische gebeurtenis. Terecht, getuige het feit dat  wij het er ruim een eeuw later opnieuw over hebben.

De voormalige keizer in ballingschap (collectie Huis Doorn)

Reageren? Stuur Sef Derkx een e-mail: floddergats@xs4all.nl.