De Halte XXL van woensdag 16 juni 2021 - Sint-Berb van Lomm, heilige met een kruisraket

 - door Sef Derkx -

We waren via e-mail in contact over een oud Venloos bierflesje van de voormalige brouwerij Klosterbrau, die tot 1921 aan de voet van de Kaldenkerkerberg lag. De karakteristieke directeurswoning bestaat nog. (kijk hier: Bierfles in Hansenhof) 

Ineens viel me in, dat ik Hai Gout nog iets wilde vragen. Vanuit de bus had ik onlangs bij Lomm een hoge lindeboom gezien met eronder een gebouwtje. Een zoektocht op internet leerde dat het de Sint-Barbarakapel was, begin jaren tachtig gerestaureerd door - hoe kan het anders? - Hai Gout. 

Beeld Sint-Barbara van Lomm (foto Léon van Loo/website kerkgebouwen-in-limburg) 

De hoeder van het culturele erfgoed reageerde enthousiast en sprak over Sint-Berb, alsof het een oudtante van hem is van wie hij een mooie erfenis verwacht. Ik moest haar maar eens gaan opzoeken.

Kapel Sint-Barbara, 2020 (foto Erik Hoesen)  

Goede raad sla je niet in de wind, dus lopen we op een zonovergoten dag begin juni van bushalte Spikweien naar het bedehuisje. Het fluitenkruid bloeit uitbundig, maar 2021 is het jaar van de klaprozen. Her en der schieten ze op, meer dan in andere jaren.

De Barbara van Lomm is waarschijnlijk het enige heiligenbeeld in de verre omgeving met aan haar voeten een kruisraket.

Kapel Sint-Barbara, 2020 (foto Erik Hoesen)

Hai Gout: ‘Begin jaren tachtig waren er in Nederland regelmatig demonstraties tegen het plaatsen van kruisraketten. Kennissen liepen mee, maar ik had de handen vol aan de restauratie van de kapel. Ik kon niet mee, moest doorwerken in Lomm. Toon Jacobs uit Venlo ging aan de slag met een nieuw beeld voor de kapel. Ik dacht aan de kruisraketten en vroeg of er een aan de voeten van Sint-Berb zou kunnen komen. Een ongebruikelijk verzoek natuurlijk, maar die raket kwam er. Mooi, toch?’

Origineel ontwerp van Opland voor anti-kernwapen affiche (collectie Beeld & Geluid)

Er is een affiche dat symbool staat voor het breed gedragen protest tegen de plaatsing van kernwapens van zo’n veertig jaar geleden. Het is de iconisch geworden poster van Rob Wout alias Opland. Hij tekende ontelbare politieke cartoons, maar met dit affiche heeft hij een plaats verworven in ons collectief geheugen. Een oerdegelijke huisvrouw geeft een raket een doodschop. Opland, die in 2001 is overleden, wordt door Geert Mak  gekarakteriseerd: ‘als een oneindige bron van leven, liedjes, carnaval, hupsakee en tralala’. Opland leefde uitbundig, een man om mee door te zakken dus. Zijn anti-kernraketaffiche is mede inspiratiebron geweest voor Sint-Berb van Lomm. Wie had dat gedacht? Opland zeker niet.

Metsel-kunde of toch metsel-kunst van Hai Gout (foto's Léon van Loo/website kerkgebouwen-in-limburg) 

In de voet van de sculptuur lezen we: St. Berb Gaef Os Vrede. We zijn het van harte eens met deze pacifistische wens. Barbara houdt met haar rechterhand een toren vast, het is een verwijzing naar haar legende. Die komt in het kort hierop neer. Barbara was een bloedmooi meisje. Vader kreeg het benauwd van het testosteron-gedreven gesis van verhitte jongens en jongemannen in haar omgeving. Hij sloot dochterlief op in een toren, waarmee haar maagdelijkheid veilig was gesteld. Barbara had dus genoeg tijd voor contemplatie en bekeerde zich tot het christendom. Pa woest. Om haar het geloof te laten afzweren, leverde hij haar uit aan hardvochtige bruten. Ze werd gemarteld, maar volhardde. Uiteindelijk stierf Barbara door het zwaard. Precies op hetzelfde moment werd vader getroffen door een bliksemflits. Dood als een pier. Eigen schuld dikke bult.   

Gravure Sint-Barbara van Adrian Collaert (collectie Ashmolean Museum, University of Oxford)

De Barbarakapel is rond 1640 gebouwd, na een pestepidemie. De toewijding aan Sint-Berb hangt mogelijk samen met het klooster Barbara’s Weerd, dat iets noordelijker lag. Het bedehuisje werd jarenlang onderhouden door de families Linskens en Verhaegh. In de jaren zestig van de vorige eeuw raakte het kapelletje in verval. In 1978 kwam het in handen van J. Verhaegh, waarna Hai Gout het monument in oude stijl prachtig restaureerde. Eerder dit jaar is een nieuwe poort voor het religieus gebouwtje vervaardigd door Michel van Lipzig. Hij deed het voor een prix d’ami, lezen we bij de Facebookgroep Dorpsraad Lomm. Het project kon mede worden gerealiseerd met ondersteuning van de Dorpsraad Lomm en subsidie van de gemeente Venlo.

Het oude en nieuwe poortje dat Sint-Barbara moet beschermen (Facebookgroep Dorpsraad Lomm)

Een eeuw geleden logeerde in de kapel vaak een man met een groeistoornis, die de bijnaam ’t Schieëperke had. Het schaapsherdertje. Leerlingen uit Lomm die op de fiets ’s morgens naar school in Arcen gingen en langs de kapel kwamen, spotten soms met hem. Dit liet ’t Schieëperke zich niet welgevallen. Met driftige passen en gebalde vuisten rende hij dan achter de schooljeugd aan. Tot groot plezier van de pestkoppen, die steeds sneller gingen fietsen.

We hebben een reactie ontvangen van de sympathieke dialectzanger Gé Deenen. Zijn vader is dichtbij Sint-Berb van Lomm geboren. Als kind kwam de kleine Gé vaak op de boerderij van opa en oma. Samen met zijn zusje plukte hij een veldboeket voor zijn moeder. Dat tafereeltje heeft hij vastgelegd in een schilderij, dat we hierboven laten zien. Hij zingt erover in het weemoedig liedje Veur pap en mam. In de bijbehorende videoclip zien we onder meer het kapelletje terug: klik hier: Gé Deenen - Veur pap en mam.

Van Raphaël de Rue uit Venlo kregen we eveneens een reactie:

De halte van Sint-Berb

Hai Gout heeft begin jaren tachtig per ongeluk een toepasselijk attribuut toegevoegd aan zijn beeld van de Heilige Barbara (van Nicomedië): de kruisraket. Berb is namelijk de beschermheilige (patrones) van o.a. de artilleristen. Bliksem en harde donderslagen maakten een einde aan het leven van haar vader, meteen nadat die zijn bekeerde dochter had onthoofd. Behalve met een toren, wordt zij soms ook afgebeeld met (een) kanon(skogels). Toen de opkomstplicht nog bestond, werden de kanonniers in Nederlandse kazernes op haar feestdag (4 december) vertroeteld door hun officieren: ontbijt op bed en zo.

Barbara werd daarnaast  beschermheilige tegen onweer en van beoefenaren van andere gevaarlijke beroepen (brandweerlieden,  mijnwerkers) en nog later van alle anderen die in de grond graven, waaronder naast de boeren ook weer de artilleristen vallen, want die graven hun geschutsstuk aan de achterkant in om te voorkomen dat het na elk schot door de terugslag uit positie raakt. Hoewel misschien bedoeld als vredessymbool, vormde die kruisraket dus een actueel symbool voor de artillerie.

Raphaël de Rue

Venlo

Foutje ontdekt in deze blog? Tips voor De Halte? Stuur een e-mail naar Sef Derkx: floddergats@xs4all.nl.