Het Zwart(e) Water bestaat niet (meer)!!!

- door Pieter Duijf -

Ergens aan het einde van de 19e eeuw moet een cartograaf hoogstwaarschijnlijk de weg kwijt zijn geweest door de huidige Venkoelen, de oude Maasmeander tussen Schandelo en ’t Ven, op een van zijn kaarten te duiden als het Zwart Water. Misschien was hij toen wel stomdronken. Het eigenlijke Zwart Water bestaat namelijk niet meer. Met het Zwart Water wordt tegenwoordig het natuurgebied bedoelt dat zich uitstrekt vanaf de Duitse grens (‘D’n Ossenberg’) tot en met het bosgebied De Weerd aan de Oude Venloseweg. Vroeger behoorde dit uitgestrekte gebied nog gewoon tot de Genooyer Heide.

We hebben hier naar mijn mening te maken met een natuurhistorische naamsverdwazing. De plas, De Venkoelen, ontstond door vervening die tot aan het begin van de 19e eeuw duurde. Lange tijd was ook de winning van rivierklei voor de baksteenindustrie belangrijk. Sinds 1971 is Het Limburgs Landschap bezig met de herinrichting van de omgeving. Zo is de Venkoelen in 2001 helemaal uitgebaggerd. Heel mooi zijn ook het Diepbroek en het Schaapsbroek met zijn rivierduinen die de Paddeweg flankeren.

Zwart Waterhof

“Ik heb geschaatst op het Zwart Water!” zeiden veel liefhebbers na wat pierewaaien op De Venkoelen tijdens de hele korte maar strenge winter dit jaar. Met het Zwart Water bedoelden ze dus feitelijk De Venkoelen. Het Zwart Water bestaat dus niet meer. In het verleden was het een poel aan weerszijden van de Rijksweg, die na 1847 het water doorkliefde. Na de aanleg van de A67 in 1968 verdween het dan nog maar kleine vennetje helemaal. Vlakbij het oorspronkelijke Zwart Water, op de plek waar nu het Van de Valk Hotel staat, lag op de grens tussen Velden en Venlo de gelijknamige karakteristieke boerderij De Zwart Waterhof. Laatste bewoner was de zeventien kinderen tellende familie Driessen.

De naam Venkoelen wordt al langer gebruikt en kennen we deze bijvoorbeeld uit het liedje ‘As de Sterre dao baove Straole’ van Frans Boermans. Andere benamingen uit het verleden zijn Vaelkoelen, Vaelven, Vaalkuilen, Venkuilen en Veenkuilen. Het is door de geschiedenis heen een geliefd schaatsmeertje geweest. Zo trainde de bekende Blerickse en in Swalmen geboren wielrenner Mathieu Cordang daar ooit voor schaatswedstrijden in Friesland. Cordang was in 1895 wereldkampioen stayeren. In datzelfde jaar versloeg deze wielerpionier de sneltrein Maastricht-Roermond. In 1897 werd hij na een valpartij vlak voor de finish tweede in de prestigieuze wielerwedstrijd Parijs-Roubaix.

Mathieu Cordang

Op de Venkoelen oefende ook geregeld het leger op de schaats onder winterse omstandigheden. Verder was het ven rond 1900 een populaire stek voor beroepsvissers. De gemeente Venlo verleende steeds pachtvergunningen voor een jaar. De kosten van zo’n vergunning varieerden van 5 tot 8 gulden. Waarschijnlijk werd er vooral snoekbaars gevangen.

Dat brengt ons op een ander voorbeeld van natuurhistorische naamsverdwazing. Viswater Het Ravenven heet eigenlijk De Luld of Luldven en was vele jaren de visvijver van Hengelsportvereniging De Vriendenkring, waarvan het bestuur op een gegeven moment koos voor een wat ‘nettere’ naam. De Luld staat tegenwoordig nagenoeg droog. ‘What’s in a name!’ zullen we maar zeggen.

Venloosch Weekblad, 22 november 1879

De Tijd, 4 januari 1893

Venloosche Courant, 15 december 1894

Venloosche Courant, 16 december 1899

Venloosch Weekblad, 15 december 1905

Nieuwe Venloosche Courant, 27 december 1917

Tot slot. We voegen hieronder een kaart toe van de gemeente Arcen en Velden uit 1868 van de beroemde cartograaf Kuijper. Hij duidt De Venkoelen als De Vaalkuilen. De gemeente telde destijds 1850 inwoners, waarvan de helft in Velden. De meesten woonden in de buitengebieden. Onze streek had toentertijd een voornamelijk agrarisch karakter met vooral kleine hard zwoegende keuterboeren. Opvallend is de grens met Pruissen, die parallel loopt aan de Maas. De verklaring hiervan is simpel. Op het Congres van Wenen in 1815, Napoleon was zojuist verslagen, werd de grens tussen Nederland en Pruisen bepaald door de afstand van een kanonschot vanaf de Maas. Het Congres duurde ongeveer een half jaar en werd gekenmerkt door de vele bacchanalen.

Reageren? Stuur een e-mail naar Pieter Duijf: piedu12@yahoo.com.