Heldenmoed werd Jan Theelen fataal (4)

- door Gerrit van der Vorst -

Vanaf 1942/1943 had Jan Theelen illegaal werk gedaan en langdurig in levensgevaar verkeerd. Voor oorlogstrauma’s van concentratiekampoverlevenden, onderduikers, illegaal werkers en verzetsmensen was in de naoorlogse jaren echter geen begrip. Zeker niet in Theelens geboortedorp, waar men hem de risico’s op represailles bleef verwijten. In 1946 zouden twee psychiaters verklaren dat hij behandeling nodig had en tijdelijk ontoerekeningsvatbaar was. Maar toen was het al fout gegaan met Jan Theelen, helemaal fout.

De symptomen van het post traumatische stress syndroom (psytrec.nl).

Na zijn snelle terugkeer uit Groningen kwam Theelen terecht in een wespennest. Burgemeester Berger was zonder zuivering immuun – om niet te zeggen: heilig – verklaard, terwijl hij toch het nodige uit te leggen had (medewerking aan de bouw van het vliegveld Fliegerhorst en aan de jodenvervolging). Op zijn beurt steunde de burgemeester waarnemend korpschef Henk Wierks door dik en dun, ondanks bewezen corruptie en valsheid in geschrifte.

Tweede van rechts waarnemend korpschef Henk Wierks na de bevrijding (privé-collectie). In 1946 zou hij overgeplaatst worden naar Hilversum, ondanks verzet van burgemeester Berger.

Jan Theelen raakte vrijwel meteen in conflict met deze autoriteiten, toen hij in de bres sprong voor de collega die hem in februari 1944 gewaarschuwd had dat hij moest onderduiken. Die collega was namelijk door Wierks op non-actief gezet en zou zelfs in Kamp Steyl belanden. De korpschef liet agent Theelen weten dat hij een carrière in Venlo kon vergeten, ondanks zijn inspecteursopleiding. Jan Theelen raakte, met veel andere voormalige verzetsmensen, diep gefrustreerd over de gang van zaken in ‘herrijzend Nederland’.

Hij werd gedetacheerd bij de Politieke Recherche, als rayonhoofd Venlo. Het was een ongehoord zware baan. Hij bereidde onder meer de berechting van Johan Berendsen voor. Hij kon er moeilijk mee leven dat uit veel andere dossiers moeilijk de waarheid vast te stellen was. Hoe het kaf van het koren te scheiden? Kortom, een baan om overwerkt van te raken.

De Politieke Recherche Afdeling in Venlo (foto privé-collectie). Helemaal links zittend Jan Theelen en staand derde van links op de eerste rij Leo Oostdam.

De zuivering van de Venlose gemeentepolitie verliep beroerd. Eind 1945 liet de zuiveringscommissie onder voorzitterschap van burgemeester Berger waarnemend korpschef Wierks wegkomen met corruptie en valsheid in geschrifte. Maar volgens de commissie moest Wierks’ felle opposant Theelen een berisping krijgen wegens de inbeslagname van een radio, in opdracht van korpschef Couperus. De voormalige LO-districtsleider Karel Ex verijdelde die poging om zijn voormalige medewerker in diskrediet te brengen.

Karel Ex was een prominente LO-medewerker voor Venlo en omstreken.

 Als gevolg van de verzetsactiviteiten van Jan Theelen waren hij en zijn familie flink bestolen. Pas jaren later zou slechts een deel van de schade vergoed worden. De getraumatiseerde, gefrustreerde en overwerkte Theelen had al snel besloten om die vergoeding zelf te regelen, ten koste van politieke delinquenten zoals de tekenares Riek Wesseling. De diefstal werd ontdekt. Jan Theelen werd in april 1946 gearresteerd en gevangen gezet in Roermond, waar hij zelf zo veel delinquenten naar toe had gebracht.

Politiek delinquent Riek Wesseling had onder meer het portret van Mussert getekend, dat tijdens de bezetting breed verspreid werd. De gefortuneerde tekenares keerde in 1946 via Venlo terug uit Duitsland waar ze naar toe gevlucht was.

Op basis van het oordeel van twee psychiaters hield de Roermondse rechtbank het bij een voorwaardelijke gevangenisstraf van een jaar, met een proeftijd van drie jaar. Op voorwaarde dat Jan Theelen zich onder psychiatrische behandeling en toezicht van de reclassering zou stellen. Na een jaar schreef Theelen vanuit de inrichting zijn bittere ontboezemingen over zijn verzetswerk. Hij had er spijt van. Begrijpelijk, want korte tijd later verliet hij de inrichting als een voorgoed geknakte man die alles verloren had. Zijn baan, verloofde, droom, eer, gezondheid en toekomst. Ook zijn familie had zwaar geleden door het gebeurde. In februari 1947 stapte hij de Hermeshof weer binnen: ‘Mam, ik bin vreej.’ Alle opgekropte verdriet uitte zich bij weduwe Drika Theelen-Vosbeek in een schier eindeloze huilbui.
Enkele weken later overleed ze.

Jan Theelen zou op 6 mei 1950 in het huwelijk treden met de Duitse Annie Botschen en op zijn 33^e verjaardag – 21 december 1952 – werd dochtertje José geboren.

Sollicitaties mislukten, zeker als de burgemeester of de korpschef om referenties gevraagd werd. In 1951 werd Jan Theelen voor 70% arbeidsongeschikt verklaard en kreeg hij een uitkering van de stichting 1940-1945. De introverte Theelen leidde met vrouw en dochter een teruggetrokken bestaan in Velden, geteisterd door zware hoofdpijnen. Om zijn inkomen aan te vullen, haalde hij voor garage Van den Hombergh auto’s op uit de Randstad. Op maandag 9 januari 1956, omstreeks kwart voor drie, ramde een Duitse vrachtwagen in Ede de bestelauto die Theelen naar Limburg reed. Hij overleed aan zijn zware verwondingen, amper 36 jaar oud.

Bericht in het Dagblad voor Noord-Limburg van woensdag 11 januari 1956 over het ongeval.

Op vrijdag 13 januari (een bij het tragische leven van Jan Theelen passende datum) volgde de indrukwekkende begrafenis van oud-verzetsman Theelen. Er waren zo’n 300 mensen, er klonken saluutschoten en voormalige illegaal werkers hielden gloedvolle toespraken over zijn dappere verzetswerk. Daarna werd Jan Theelen vergeten.

Bericht in het Dagblad voor Noord-Limburg van zaterdag 14 januari 1956.

Dat wil zeggen, incidenteel werd hij verguisd. Niet alleen in Velden en Venlo, maar bijvoorbeeld ook in de Haagse Post. Zonder zijn naam te noemen, in 1967: Sommigen vermoeden dat hij dood is, anderen denken dat hij in een inrichting voor geesteszieken wordt verpleegd. In de oorlogsdagen was hij rechercheur bij de politie in Venlo. Hij deed ondergronds werk, maar men nam hem door de verbeeldingskracht, waarmee hij zich allerlei heldendaden toedichtte, nooit helemaal serieus.’

Niet serieus? Als nou iemand het Verzetsherdenkingskruis dubbel en dwars had verdiend, was het Jan Theelen. Hij had wel dankbetuigingen gekregen namens de Engelse en Amerikaanse overheid. Maar toen de waarnemend Franse consul in april 1947 namens zijn regering om inlichtingen had gevraagd over de hulp van Joh. Theelen aan ontsnapte Franse krijgsgevangenen had de Venlose politie gelogen dat over diens hulp en huidige verblijfplaats (Savelberg) niets bekend was: Momenteel zou hij zich, volgens bekomen inlichtingen, in Frankrijk bevinden. Schrijnend onrecht.

Het lijstje van de Franse consul.

Wordt vervolgd.

Reageren? Stuur Gerrit van der Vorst een e-mail: gp.vandervorst@xs4all.nl.