De martelgang van Martin Mayer

- door Gerrit van der Vorst -

Het einde van de joodse gemeenschap in Thür 

Martin Mayer werd op 19 november 1877 geboren in Thür in de deelstaat Rijnland-Palts. Het dorp (tegenwoordig 1.500 inwoners) telde in die tijd 35-40 joodse inwoners. Een groot deel van het leven van Mayer speelde zich af in zijn geboorteplaats en het nabijgelegen Niedermendig. In beide plaatsen werd in/rond 1886 een synagoge gebouwd. 

Thür is idyllisch gelegen in een dal in de Eifel (www.thuer-eifel.de).

Bijna twee eeuwen lang woonden joodse inwoners vreedzaam samen met andere inwoners, tot de opkomst van de nazi’s daar een bruut einde aan maakte. Dat gebeurde zo grondig, dat er nu nog maar weinig bekend is over de joodse inwoners en hun geschiedenis.

In Thür herinnert een gedenksteen aan de eliminatie van de joodse aanwezigheid (www.alemannia-judaica.de).

Zo weten we dat Martin Mayer getrouwd was met Rosa Eggener, maar hoe zag hun gezin er uit? Een van de kinderen, dochter Bella, werkte van 1930 tot 1933 in Mönchen-Gladbach bij een textielfabriek. In 1933 vluchtte zij naar Venlo, waar ze als inpakster ging werken bij de Venlose confectiefabriek die haar familielid Fritz Mayer daar eind 1931 opgericht had.

In zijn doctoraalscriptie wees Venlonaar Han Hol in 1990 op de ruime werkgelegenheid die joodse vluchtelingen met hun bedrijven schiepen in Venlo.

Rosa Mayer-Eggener overleed op 26 april 1935. Daardoor bleef haar veel ellende bespaard. Een ongehuwde zoon woonde nog bij zijn vader, maar beschikte al over de juiste papieren om naar de VS te emigreren. Op dochter Bella na, bevonden de andere kinderen zich daar al, toen de verwoestende Reichsprogromnacht – een betere aanduiding dan het verhullende Reichskristallnacht – van 9 op 10 november 1938 plaatsvond in Duitsland. Straatstenen vlogen door de ruiten bij de joodse inwoners van Thür en Niedermendig. De synagogen in die plaatsen werden vernield.

Rechts op de foto is nog net de synagoge van Niedermendig in vroeger tijden te zien (www.alemannia-judaica.de).

De nog inwonende zoon van Martin Mayer werd afgevoerd naar een concentratiekamp, maar zou meteen naar de VS vertrekken toen hij vrij kwam. De bijna 61-jarige Mayer zou dus alleen achterblijven in rampzalige omstandigheden. Dochter Bella in Venlo was inmiddels getrouwd met de niet-joodse Duitser Peter Fassbender. Fassbender, werkzaam als chef-controleur bij de Nederlandsche weverij van de joodse Robert Voss in Tegelen, diende twee weken na die verschrikkelijke nacht een verzoek in om zijn schoonvader toe te laten tot Nederland. Die zou dan kunnen inwonen op Van Laerstraat 28 in Blerick, waar zijn levensonderhoud met financiële steun van zijn zoons in de VS gegarandeerd kon worden.

De laatste joodse inwoners uit Niedermendig en het nabije Kottenheim wachten in juli 1942 op het station op hun deportatie (www.alemannia-judaica.de). Ze zouden alle vijf vermoord worden.

Medio januari 1939 kreeg Martin Mayer een voorlopige verblijfsvergunning. Zijn vertrek had blijkbaar de nodige voeten in de aarde, want pas in maart kon hij zich bij de douane melden. Hij verbleef eerst op Oude Markt 5 en andere adressen, voordat hij introk bij zijn dochter en schoonzoon. Daar kon hij verder herstellen van de beproevingen in zijn geboorteland, maar toen de Maasbrug in Venlo op 10 mei 1940 met een geweldige dreun opgeblazen werd, doemde voor Mayer veertien maanden na zijn komst al weer een nieuwe beproeving op. Tal van anti-joodse maatregelen maakten het leven volstrekt onmogelijk voor joodse mensen.

Martin Mayer moest vanaf begin mei 1942 de jodenster dragen.

Het duurde toch nog bijna drie angstige jaren na de Duitse inval, voordat er een verblijfsverbod kwam voor joodse personen in acht provincies, waaronder Limburg. De meeste joodse inwoners van Venlo waren al weg (ondergedoken of gedeporteerd), en ook Limburg moest nu ‘Judenrein’ worden. Op ontduiking van het verblijfsverbod – lees: onderduiken – stond maximaal een gevangenisstraf van zes maanden en een boete van 2.000 gulden. De 15 achtergebleven, oudere joodse Venlonaren moesten naar Kamp Vught.

Een fragment van het bericht over het verblijfsverbod in de Nieuwe Venlosche courant van 30 maart 1943 over het verblijfsverbod (www.delpher.nl).

Dochter Bella Fassbender-Mayer bleef buiten schot, omdat ze gemengd gehuwd was. Het nazi-regime had haar echtgenoot en haar weliswaar de Duitse nationaliteit ontnomen, maar Bella kwam (vooralsnog?) niet in aanmerking voor deportatie. Voor vader en schoonvader Martin Mayer konden ze echter niets doen. Voor helpers van onderduikers golden overigens dezelfde straffen. Ook Philip Cohen stond machteloos. De voorman van de joodse Venlonaren, en toen bovendien voorzitter van de Afdeling Venlo van de Joodse Raad, probeerde op 2 april via burgemeester Jo Zanders de deportatie van ‘de meest tragische gevallen’ te voorkomen. Tevergeefs.

Philip Cohen dook zelf kort daarna onder bij het echtpaar Hendrikx-Joosten in Grubbenvorst, waar hij ‘Oom Kees’ werd genoemd (staand in het midden).

Een deel van de hoogbejaarde, invalide of zieke joodse Venlonaren op het lijstje van Cohen dook alsnog onder, maar die mogelijkheid was Martin Mayer niet gegeven. Hij werd op vrijdag 9 april 1943 geïnterneerd in Kamp Vught. Op 9 mei werd hij overgebracht naar Kamp Westerbork en van daaruit werd hij op 11 mei met het elfde transport naar het vernietigingskamp Sobibor overgebracht. Na aankomst op vrijdag 14 mei 1943 werd hij meteen vermoord.

Foto genomen vanuit een wachttoren van Sobibor, met gevangenen en bewakers (Wikipedia).

Ruim vier maanden later kwam in Venlo kleindochter Rose-Marie ter wereld. In de Nieuwe Venlosche Courant gaf het echtpaar ‘Vastbinder-Maier’ kennis van die geboorte. 

Geboorteadvertentie in de Nieuwe Venlosche courant van 23 september 1943 (www.delpher.nl).

Het gezin verhuisde op enig moment naar Monseigneur Nolensplein 11. Bella Fassbender-Mayer en haar dochter Rosi reisden in 1949 respectievelijk in 1959 per boot naar de VS. Bella tijdelijk voor familiebezoek, maar Rosi voorgoed, zo was op te maken uit een afscheidsbericht in het Dagblad voor Noord-Limburg. 

Afscheidsbericht van Rosi Fassbender in het Dagblad voor Noord-Limburg van 14 augustus 1959 (www.delpher.nl).

Peter Fassbender, die met zijn gezin in 1954 was genaturaliseerd, overleed in 1968. Dochter Rosi was eerder toch weer teruggekeerd uit de VS. Ze trouwde en vertrok naar Duisburg. Over haar gezin en het verdere leven van moeder Bella Fassbender-Mayer is nog niets bekend.

Er moeten Venlonaren zijn, die ze gekend hebben. In verband met de voorgenomen legging van een struikelsteen voor Van Laerstraat 28 wordt informatie zeer op prijs gesteld.

Reageren? Stuur Gerrit van der Vorst een e-mail: gp.vandervorst@xs4all.nl.