De Halte XXL van woensdag 24 januari 2024 - Balkenbrij & Meuderke Leef

 - door Sef Derkx -

De slager in Hout-Blerick is onze bestemming. Als liefhebber van balkenbrij gaan we af en toe op bedevaart naar ‘Leike’. Zo wordt sinds mensenheugenis slagerij Rutten liefkozend genoemd. Leike is de vader van Cindy Rutten, die vorig jaar het familiebedrijf overnam. De geschiedenis gaat echter terug tot voor de Tweede Wereldoorlog. In 1932 opende Frits Rutten de slagerij. Zoon Leike nam in 1974 de zaak over en zou bijna een halve eeuw het prachtige, maar ook zware slagersambacht uitoefenen. 

Slagerij Frits Rutten, jaren '30  (website Omroep Venlo)

De ware liefhebber van het zwarte culinaire goud zweert bij Hout-Blerickse balkenbrij. Bij voorkeur gegeten met roggebrood, gebakken appeltjes en stroop. Maar de populariteit in het algemeen zou tanende zijn. Het probleem? De geur die opstijgt, wanneer balkenbrij wordt gebakken. Die is nogal aanwezig en heeft de eigenschap te blijven hangen. Kleinbehuisden kunnen daar moeite mee hebben. Vandaar dat de consumptie terugloopt. De hedendaagse mens is geurenschuw. Zelfs overgevoelig ervoor. Ze kunnen leiden tot klachten zoals migraine. Godzijdank hebben wij er geen last van. Wanneer we een ruimte betreden waar balkenbrij wordt gebakken, loopt ons terstond het water in de mond. 

Slagerij Rutten, jaren '70 (website Omroep Venlo)

Nu we toch met Arriva naar Hout-Blerick zijn gereisd, lopen we een stukje verder het dorp in. Snuffelshop De Kopere is een mooi verzorgde kringloopwinkel. We hebben geluk. In een bak met 45 toerenplaatjes vinden we een single van Philips. In het originele geel-blauwe hoesje met sterretjes. Het plaatje werd begin jaren zestig onder auspiciën van Jocus op de markt gebracht. Op de ene kant zingt Lieske van Wessel Meuderke Leef. De jonggestorven Felix Peters horen we als we het plaatje omdraaien. Hij brengt een ode aan Zo’n Maedje. De jonge Hannelore Winter – ze was nog een tiener – zong Meuderke Leef op de Leedjesaovend in 1960 naar een gedeelde derde plaats. In de Philips-studio werd het echter gezongen door Lieske van Wessel. Hoe dat mogelijk was? Jocus had vaste vocalisten voor plaatopnames. Zo waren de regels, daaraan werd niet getornd.

Meuderke Leef kwam uit de creatieve koker van tekstschrijver J. Kaandorp en componist P. Hayemaye. Een jaar later winnen ze de Leedjesaovend met Zo’n Maedje. Het zijn tamelijk onbekende namen in de geschiedenis van de Venlose vastelaovend. Hannelore – inmiddels een respectabele 80-plus – heeft een vermoeden hoe het komt. Het was een Blericks duo. Ongetwijfeld zal de deelname in Venlo destijds moeilijk hebben gelegen. Aan beide kanten van de brug welteverstaan.

Reageren? Stuur Sef Derkx een e-mail: floddergats@xs4all.nl.

Van nul tot nu van woensdag 17 januari 2024 - Eeryk de Put (Erycius Puteanus)

- door Albert Lamberts -

 (Vervolg van 5 december)

Terug naar Puteanus en maar gelijk de ongewisheid wegnemen: Erycius Puteanus heeft voor zover bekend de geschiedenis van het Overkwartier niet opgetekend.

In  De Maasgouw, Weekblad voor Limburgsche Geschiedenis, Taal- Letterkunde van 9 januari 1879 schreef Jean Baptist Sivré (1818 – 1889), onder andere stadsarchivaris van Roermond en redacteur van De Maasgouw, het volgende: Of Puteanus aan het verlangen der staten voldaan en die geschiedenis geschreven heeft, durven wij niet te verzekeren, want in druk is zij nooit verschenen: daar hij echter tot het jaar 1646 leefde en derhalve al den tijd had om zich van den hem opgedragen last te kwijten, is het misschien mogelijk dat zijn manuscript nog hier of daar verscholen ligt.

Puteanus was weliswaar uitermate productief, zoals in de vorige afleveringen al vermeld, maar tot op heden is geen geschiedschrijving van het Overkwartier van zijn hand bekend. Het is ook maar zeer de vraag of de geleerde tijd had voor een dergelijk omvangrijke klus. Hij was docent aan de Universiteit van Leuven, gaf tientallen studenten uit vele landen van Europa bij hem thuis les, schreef gedurende zijn leven duizenden brieven (bewaard in vele bibliotheken en archieven), was hoofd van een kinderrijk gezin en vond daarnaast nog tijd zich met zijn geboortestad bezig te houden. Hij volgde de ontwikkelingen van en in Venlo, dat tijdens de Tachtigjarige Oorlog (de oorlog was van 1568 tot 1648 en Puteanus leefde van1574 tot 1646 en leefde dus alleen maar in oorlogstijd) een zeer turbulente periode meemaakte, op de voet en bemoeide zich er ook meermalen mee.

 

Het medaillon van Erycius Puteanus (het tweede van links) in de voorgevel van het Venlose stadhuis (foto's Albert Lamberts)

De correspondentie tussen Puteanus en de plaatselijke magistraat getuigt van een innige relatie, ondanks het feit, dat Puteanus ver weg in zijn kasteel in Leuven woonde. Bijvoorbeeld zette hij zich in 1617 enorm in voor het herstel van de drie jaarmarkten, behorend tot de bij de verlening van de stadsrechten in 1343 toegekende privileges.

Voorts getuigde van zijn niet aflatende interesse in het wedervaren van zijn stad zijn ijverig streven voor de opbeuring en instandhouding der latijnsche school in 1620 en 1621. De bewaarde brieven verhelen ook geenszins, dat Puteanus er alleszins behagen in schepte zijne geboortestad voortdurend met raad en daad bij te staan en ter bevordering van haar welzijn werkzaam te wezen.

Puteanus’ bemoeienissen werden door de magistraat zeer wel op waarde geschat. Ondanks zijn zeer drukke werkzaamheden in Leuven kwam Puteanus toch regelmatig naar Venlo, waar hij steeds met alle egards werd ontvangen. Uit de stadsrekeningen blijkt bijvoorbeeld dat hij in 1612, 1614, 1618 en 1619 in Venlo vertoefde. Genoteerd staat: 1618. Den 16 Junij op ’t stadthuyss als doctor Puteanus en die 2 sohnen van don Louys de Velasco hier waeren met sargeant Maior Capitein Ornando en Francisco maeltijt gehalden en gedroncken …   

 Puteanus is niet vergeten: een straat naar hem vernoemd, een medaillon in het stadhuis, het roemruchte Gezelschap Puteanus, enz. 

Reageren? Stuur Albert Lamberts een e-mail: albertlamberts@home.nl. 

De Halte XXL van woensdag 17 januari 2024 - RRP

- door Sef Derkx -

Onze expeditie naar de Groote Heide willen we besluiten met een spontaan bezoek aan de controlekamer van de Rotterdam Rijn Pijpleiding. We hebben al achter het olieopslagterrein richting de bewakingscamera’s staan zwaaien, nu doen we hetzelfde bij de toegangspoort. Het resultaat? Geen teken van leven. Is men in slaap gevallen achter de monitors in het architectonisch fraaie, nieuwe gebouw aan de Manegeweg? Nee, waarschijnlijk hebben ze geen trek in onaangekondigde bezoekers.

De RRP controleert een ondergrondse pijpleiding die loopt van Pernis naar Venlo. Op de Groote Heide is een splitsing en wordt de ruwe olie verder gepompt naar Gelsenkirchen en Godorf. Het traject is gerealiseerd tussen 1958 en 1960. In iets meer dan twee jaar tijd, hetgeen anno nu ondenkbaar is. Alleen al met de procedures vooraf zouden jaren en jaren gemoeid zijn. Het Dagblad voor Noord-Limburg bericht op 7 maart 1959 over een olielintworm met een doorsnee van zestig centimeter die langzaam naar Venlo kruipt. Er werd groot materieel ingezet. Amerikaanse graafmachines trokken per dag een sleuf van 1,5 kilometer. Erachter kwam een machinale pijpenlegger. In de zomer van 1959 bereikte men de grens met Duitsland. Vanaf Pernis was er in totaal al 155 kilometer leiding gelegd. De werkzaamheden waren sneller verlopen dan gepland. Genoeg reden dus voor een officiële plechtigheid op het terrein van het voormalige Duitse vliegveld. Henry Bill Philips uit Houston kreeg de eervolle taak om de laatste pijp op Nederlands grondgebied te lassen aan de eerste in Duitsland. 

Op maandag 27 juni 1960 werd de pompinstallatie vanuit de controlekamer officieel in gebruik gesteld. Op het terrein stonden destijds drie opslagtanks met een capaciteit van 13.000 m³ elk. In de vastelaovesoptocht van dat jaar was er al een voorproefje te zien geweest. Alleen spoot uit de meegevoerde leiding geen olie, maar uiteraard bier. Voor de officiële ingebruikname had de RRP feesttenten laten plaatsen. Die waaiden echter om tijdens een onweer met rukwinden en een epische hoosbui op de vrijdag voor de opening. Met man en macht was in het weekend doorgewerkt om de schade te herstellen. 

Onder meer Polygoon Bioscoopjournaal met voice-over Philip Bloemendaal deed verslag. We zien hoe burgemeester De Gou de magische knop indrukt. Het artikel in het Dagblad voor Noord-Limburg eindigt met de retorische vraag of er ook een mogelijkheid tot bezoek komt voor het gewone publiek. Precies hetzelfde vroegen wij ons af, zwaaiend voor het toegangshek.

Reageren? Stuur Sef Derkx een e-mail: floddergats@xs4all.nl.

De Halte XXL van woensdag 10 januari 2024 - Godvergeten grensland

- door Sef Derkx/foto's auteur en MeerWolff -

De Duitse vervoerder NIAG heeft ons naar de halte Straelen Landesgrenze gebracht. Bij Venlonaren zal niet meteen een belletje gaan rinkelen. Maar zeg ‘beej Backus aan de grens’ en iedereen weet over welke plek je het hebt. De bus stopt enkele meters verder in Duitsland.  We zijn op een echte lieu de mémoire, een plaats van herinnering. Op 9 november 1939 vond hier een schimmige confrontatie plaats tussen de geheime diensten van Groot-Brittannië en nazi-Duitsland. 

Telegram namens de regering aan de media om het 'incident buiten Uw kolommen te houden, 9 november 1944 (website  Het Venlo-incident: podcast | KB, de nationale bibliotheek)

De Nederlandse overheid probeerde het voorval in de doofpot te stoppen. De Duitsers grepen het incident echter aan om luid te verkondigen, dat Nederland door hulp aan Britse geheimagenten zijn neutraliteit had geschonden. De podcastserie Het Venlo-incident gaat in op deze belangrijke historische gebeurtenis, die er mede toe geleid heeft dat Duitsland op 10 mei 1940 ons land binnenviel.

De grensovergang is om nog een reden een lieu de mémoire. In de Tweede Wereldoorlog was hier een van de toegangen tot de Fliegerhorst Venlo-Herongen. Op de grote parkeerplaats voor  kooplustige oosterburen staat een onooglijk gebouwtje. Naast de gebarricadeerde toegangsdeur hangt een plaatje met de aanduiding Denkmal en het wapen van de deelstaat Nordrhei-Westfalen. Aan de achterzijde roest een buitentrap weg. Ooit stond dit pand op het Duitse militaire vliegveld, het kan bijna niet anders. 

We passeren een betonnen pilaar en lopen een straatje in, dat pal op de grens ligt. In de bosschages liggen overwoekerde bouwresten. Eveneens resten van de basis van de Luftwaffe?

De weg loopt dood in een bizar stukje grensland. Aan een hoog spijlenhek hangt een waarschuwingsbord Explosionsgefährdeter Bereich. Roken, vuur en Funkenbildung zijn verboden. Onbevoegden hebben geen toegang. Een ander bordje verwijst naar een belangrijke telefoonkabel. 

We ontwaren camera’s van het opslagcomplex van de Rotterdam-Rijn-Pijpleiding. Iedere dag, iedere nacht, jaar in, jaar uit transporteert de RRP ruwe olie en half-fabrikaten van Rotterdam Europoort naar het Ruhrgebied in Duitsland. In 1960 werd het systeem voor het ondergrondse transport van ruwe aardolie in bedrijf genomen. Op de Grote Heide wordt de olie in tanks opgeslagen. Vanaf Venlo splitst de leiding in een noordelijke en zuidelijke tak. We maken foto’s van de omgeving met ons mobieltje. 

In de controlekamer zullen security-medewerkers ons allang hebben gezien op de monitor en zich afvragen wat die onbekende mensen aan het doen zijn in dit godvergeten stukje grensland.

Reageren? Stuur Sef Derkx een e-mail: floddergats@xs4all.nl.

 

 

 

De Halte XXL van woensdag 3 januari 2024 - Grens

- door Sef Derkx -

Tussen Kerstmis en Nieuwjaar zijn we vreemdgegaan. Nou ja, gereisd met de Duitse vervoerder NIAG. Lijn 92 brengt reizigers van station Venlo naar Straelen en vervolgens verder naar Herongen en Neukirchen. We waren de enige passagiers naar de halte Straelen Landesgrenze, pal voorbij de winkels van de familie Backus. Na overvloedige kerstmaaltijden wilden we een flinke wandeling maken. De laatste meters Nederland hier blijven verwarrend. Het Duits heeft de overhand. Der Kunde ist König. En de grens zelf? Die is er sinds jaren niet meer.

Backus aan de grens, jaren '30 en thans (collectie Sef Derkx)

We dronken cappuccino uit de automaat in de hal van supermarkt Backus en werden aangesproken. Wat ons hierheen had gebracht. De mysterieuze spionagegeschiedenis, die de boeken in is gegaan als het Venlo-Incident? Ook, want het was in feite de epiloog van de Duitse inval op 10 mei 1940. In de tweede helft van jaren dertig vluchtten veel Duitsers naar Nederland. Met de stroom van politieke tegenstanders van de nazi’s en vervolgden kwamen ook medewerkers van de Sicherheitsdienst mee. Ze zochten contact met buitenlandse spionnen, die in het neutrale Nederland actief waren. Een van de infiltranten was Johannes Travaglio, die opereerde onder de schuilnaam dr. Sols. 

Hij wist de Britse geheime dienst ervan te overtuigen, dat er een aanslag op Hitler werd beraamd en dat hij de contactpersoon was van de leiders van het complot. De Britse geheime dienst geloofde zijn verhaal grif. Bij café Backus in Venlo zou een ontmoeting plaatsvinden. Het bleek een val. Na een schotenwisseling werden op Nederlands grondgebied de Britse geheimagenten Sigismund Payne Best en Henry Stevens gearresteerd. Ze werden de grens over gesleurd. Hun chauffeur J. Lemmens trof hetzelfde lot. Bij het vuurgevecht was de Nederlandse militair Dirk Klop gedood. Ook zijn lichaam werd door het commando van de Sicherdienst meegenomen. Hitler zou enkele maanden later het Venlo-incident gebruiken als rechtvaardiging om  Nederland binnen te vallen. Door de betrokkenheid van Klop was de neutraliteit van ons land geschonden.

Dirk Klop (Dodenboek Venlo/Gemeentearchief Venlo)

Het is zoeken naar informatie over het beroemde Venlo-Incident. Uiteindelijk vinden we een bord. Het blijkt verbogen, waarschijnlijk door een onhandige manoeuvre van een chauffeur. In de Tweede Wereldoorlog was op deze plek een van de toegangen Fliegerhorst Venlo. De grote basis van de Luftwalle, gebouwd vanaf oktober 1940. We lopen voorbij een betonnen pilaar en volgen een weggetje. Op zoek naar restanten van gebouwen van het vliegveld (wordt vervolgd).

Reageren? Stuur Sef Derkx een e-mail: floddergats@xs4all.nl.

 

 

Van nul tot nu van woensdag 27 december 2023 - Hoe Maria Joseph trouwde

- door Albert Lamberts -

Misschien mag ik niet spreken van een processie, maar morgen, 28 december trekt er weer een bijzondere stoet door Venlo. De Allerkinderen-optocht. Daar heb ik al eens eerder over geschreven en die valt eigenlijk ook maar zijdelings in de categorie processies, waarover het hieronder handelt.

Processies zijn al van eeuwen, ook in Venlo. Ik schreef al eens dat bijvoorbeeld de reuzenpoppen van Valuas en Guntruud in de processies door de bisschop werden verboden als zijnde heidense figuren. De reuzenpoppen werden verbannen, doch keerden later toch terug in de processie. Dat was in de achttiende eeuw. Maar er trokken al veel eerder processies door de straten van het ommuurde Venlo. Mogelijk dat zelfs in de vroege Middeleeuwen de roep van de vermaarde bisschop Bernard van Clairvaux Venlo – toen nog zonder zonder stadsmuur -  heeft bereikt om mensen te werven voor de Kruistochten om Jeruzalem op de ‘muzelmannen’ te heroveren. Venlo behoorde destijds tot het bisdom Luik en daar verzamelden zich in 1188 tweeduizend abten, dekens, pastoors en klerken om een afgevaardigde van de paus te horen spreken over een kruistocht. De in Reuver geboren historicus Teunissen vroeg zich in Een Venlose Ridderroman het Maasland en de Kruistochten rond 1200 (uitg. HOVO-Limburg, 1999) af: zouden er in de villa Venlo ook speciale gebedsdiensten, processies en collectes zijn gehouden ten behoeve van deze kruistocht? Zou er ook een vertegenwoordiging van de Venlose clerus aanwezig zijn geweest op de binnenplaats van het prins-bisschoppelijke kasteel te Luik? We weten het niet, maar mogelijk is het alleszins.

Foto uit circa 1935. Vele groeperingen uit de Venlose samenleving trokken mee in de processies. Helemaal rechts apotheker Toën Schrijen van apotheek De Gaper aan de Markt (uit Focus op Venlo. Uitg. Europese Bibliotheek Zaltbommel, 2001).  

Processies zijn eeuwenlang een van de devotionele uitingen geweest van het rooms-katholieke geloof. Is er geen zekerheid over processies naar aanleiding van de kruistochten, maar vast staat wel, dat reeds in de veertiende eeuw in Limburg mysteriespelen plaatsvonden en processies door de straten trokken. In de bijbel staat vermeld, dat Jozef uit het huis van David met zijn verloofde Maria, die zwanger was, naar Bethlehem, de stad van David, ging om zich aan te geven voor de volkstelling, die keizer Augustus had uitgeschreven eer Quirinius landvoogd van Syrië was. In Limburg werd eeuwen later gewag gemaakt van een heuse bruiloft van Jozef en Maria in het spel Hoe Maria Joseph trouwde.

De eerste Limburgse mirakelspelen vonden plaats in Venlo in 1405, althans voor zover bekend. De spelen werden onder de processies opgevoerd, bij welke gelegenheid de spelers zelve in allerhande costumen den godsdienstigen optocht vergezelden. Bij die gelegenheid schonk de magistraat twee kwart wijn aan de schoolmeester voor zijn inspanningen om deze uitvoering mogelijk te maken. In de volgende decennia vonden processies en spelen plaats, die soms wel enkele dagen duurden. De schoolmeester had een belangrijk aandeel in deze manifestaties, waarvoor hij door het stadsbestuur telkens werd beloond met wijn of Rijnsche goudguldens.

Binnenkort: rechtszaken over processies in Venlo. 

Reageren? Stuur Albert Lamberts een e-mail: albertlamberts@home.nl.