Van nul tot nu van woensdag 17 maart 2021 - Duitse duimschroeven (slot)

 - door Albert Lamberts -

In de vorige afleveringen hebben we gezien hoe de Duitse bezetter de teugels almaar strakker aantrok. Allemaal om het minste of geringste verzet in de kiem te smoren.  Zelfs kwajongensstreken, die als anti-nazi konden worden gezien, werden absoluut niet gedoogd. De meest dramatische en ingrijpende  maatregelen werden tegen de joden uitgevaardigd. De bemoeienis – we beperken ons hier tot het onderwijs -  reikte steeds verder. 

Ook Hotel Wilhelmina moest zijn naam veranderen: het werd (tijdelijk) Hotel Ensink, genoemd naar de eigenaar. (collectie Albert Lamberts)

De oekazes, richtlijnen, verboden en geboden werden in hoge frequentie vanuit het Departement van Opvoeding, Wetenschap en Cultuurbescherming uitgevaardigd. Het ging ook om salariëring, toelages voor ongehuwde en daarmee gelijk gestelde gehuwde onderwijzeressen, die in gezinsverband leven en enige kostwinner zijn en op wie om bepaalde redenen de ongehuwdenaftrek niet van toepassing is.

Op 12 maart 1941, exact tachtig jaar geleden, liet Van Dam, Secretaris-Generaal van het bewuste departement, een schrijven uitgaan aan de besturen van de onderwijsinstellingen: geestelijken of kloosterlingen zijn niet benoembaar tot rector, directeur of hoofd van een instelling van onderwijs in den meest uitgebreiden zin des woords. Het verbod gold niet voor scholen die door onderwijsgevende congregaties werden beheerd of die het onderwijzend personeel uitsluitend of voor het grootste deel uit die congregaties rekruteerden. Bij twijfel besliste – natuurlijk - de Secretaris-Generaal. Geestelijken of kloosterlingen die bij het afkondigen van deze maatregel een leidende functie bekleedden werden uiterlijk per 1 mei 1941 daaruit ontheven. Zoals gebruikelijk: deze beschikking treedt in werking op den dag harer afkondiging. Op 27 mei schreef Wesselings in Van Dams naam, hem per omgaande mede te deelen of  … betreffende onderwijs door geestelijken en kloosterlingen, het hoofd Uwer school is ontslagen. Indien dit niet is geschied, gelieve U mij de reden daarvan bij Uw antwoord duidelijk mede te deelen.

Overigens werd deze maatregel in december 1941 weer ingetrokken...

Op 27 juni 1941: de Duitsche autoriteiten verlangen een overzicht te ontvangen van het aantal zgn. Volksduitsche kinderen dat op de Nederlandsche scholen aanwezig is. En zo ging het maar door: over het wel of niet doorgaan van de herfstvakantie of uitstel daarvan. Op 18 juli 1941 weer een brief van Van Dam: Mij is medegedeeld, dat ouders van leerlingen van lagere scholen zich erover beklaagd hebben, dat hun kinderen bij het schoolbezoek, ook op warme zomerdagen, genoodzaakt worden lange kousen te dragen. In den tegenwoordigen tijd van schaarste van textielgoederen acht ik een eventueel voorschrift met deze strekking niet wenschelijk en geef U mitsdien in overweging, indien dit met betrekking tot Uw school of scholen mocht bestaan, het niet te handhaven.   

Van Dam bleef schrijven: over de papierschaarste en dat daarom al het papier apart moest worden verzameld. De schooltandverzorging kwam aan de orde, het dragen van insignes, wederom een schrijven over het jood-zijn. Geen gebruik van namen van leden van het Nederlandse koningshuis.

Vreemde eend in deze brieven- en circulairebijt was een kort briefje van burgemeester Berger in september 1941 aan het bestuur van de Sint-Martinusschool in Venlo: Onder verwijzing naar het aan U gericht schrijven van 27 Augustus jl. en de daarbij gevoegde circulaire inzake het verwijderen van Joodsche kinderen van de scholen wordt op spoedige inzending van de gevraagde opgave aangedrongen.

Een omstreden briefje van burgemeester Berger (archief Albert Lamberts)

Berger leverde dezelfde maand nog zijn burgemeesterssteek in. Hij wilde niet verder samenwerken met de bezetter. Of het schrijven van dat bewuste briefje bij hem de emmer heeft doen overlopen is niet bekend. Wethouder Mr. Zanders volgde hem op. Na de oorlog hing Berger de burgemeestersketting weer om.

Bij het vorderen van de oorlog en de zich stilaan aftekenende nederlaag van de Duitsers werden de represssies opgevoerd. De Duitse duimschroeven werden verder aangedraaid. Uiteindelijk, eind 1944  gingen veel scholen dicht. Dat zou pas weer gebeuren in … 2020.

Reageren? Stuur Albert Lamberts een e-mail: albertlamberts@home.nl.