- door Albert Lamberts -
Wie het over Tegelen van pakweg zestig,
zeventig jaar geleden heeft zal ongetwijfeld het edele ambacht van sigaren
maken memoreren. De Tegelse sigarenindustrie bloeide. Bekende merken als Vossen-Breuers
en Hovens kenden een imposant afzetgebied. Op de dag vandaag is van deze
eertijds zo fameuze industrie nog slechts één onderneming over: Hovens. Door
het recent overlijden van Coen Hovens sr.
rust de voortzetting van het laatste Tegelse ‘sigarenbedrijf’ nu op de
schouders van Coen jr.
Maar Tegelen was niet enkel bekend wegens zijn sigaren. Nog veel langer geniet Tegelen al bekendheid om zijn pannen- en steenfabrieken en zijn greswarenindustrie. Grote fabrieksschoorstenen getuigen nu nog van de Tegelse ‘steentijd’.
Stenen worden te drogen gelegd op de vele rekken.
De Limburgsche Illustratie, Zondagsblad voor
den Huiselijken Haard van 26 oktober 1929 verraste zijn lezers op een fraaie
fotoreportage over de inrichting en werkzaamheden van de steenfabriek onder het
kopje: De fabricage van bouwsteen. De
man van mijn Tegelse peettante, ome Wim, was werkzaam bij een steenfabriek en
vaker gingen we bij aanvang van een vakantie op de fiets naar Tegelen om bij
‘zijn’ fabriek klei te halen, waarmee we dan thuis onze eigen sculpturen konden
fabriceren. Echte Tegelse klei. En die was en is er al sinds mensenheugenis,
vandaar dat de Tegelse kleiwarenindustrie, zoals dat heet, ook al eeuwenlang
produceert. Zelfs de naam Tegelen is te danken aan die bezigheden. De Romeinen
kwamen met de naam Tegula, Latijn voor tegel.
Niet zo vreemd natuurlijk, dat uitgerekend in Tegelen de kleiwarenindustrie zo gedijde, want in en direct rond Tegelen werd in grote hoeveelheden de allerbelangrijkste grondstof voor de productie van pannen, tegels en stenen aangetroffen: vette klei en die zelfs in verschillende uitvoeringen. Daarmee wisten de Romeinen, die enkele decennia voor Christus deze contreien al veroverden, wel raad. Opgravingen hebben het bestaan van maar liefst acht Romeinse ovens in Tegelen aangetoond. Andere zichtbare sporen van de kleiwarenindustrie zijn de afgravingen. De alom bekende Wambachgroeve en bijvoorbeeld de winplaats Jammerdaalse Heide zijn forse en niet te overziene, achtergelaten gaten door het graafwerk van de steen- en pannenbakkers.
Arbeiders aan het werk bij de strangpers, die de stenen vervaardigt (foto’s uit: Limburgsche Illustratie van 26 oktober 1929)
Een sprongetje van de Romeinse tijd naar de
negentiende en twintigste eeuw. Het maken van stenen was handwerk; pas rond
1800 werden de eerste machines in gebruik genomen en zo’n vijftig jaar later
deed de steenpers haar intrede. Aan het einde van de negentiende eeuw telde
Tegelen maar liefst over de 25 steen- en pannenfabrieken, daaronder de dakpannenfabriek
van Mathijs Kamp en Willem Houba, die al in 1773 haar deuren opende. Voorts de steenfabriek
van Alfred Russel en, wellicht de bekendste, de steenfabriek Canoy & Cie, die ten doel had het daarstellen en exploiteeren eener pannebakkerij. Als gevolg van het
faillissement van de Woltersbank in Venlo kwam ook Canoy & Cie in
moeilijkheden, omdat het Woltersgeld, ruim 33.500 gulden, uit de onderneming
moest worden gehaald om de Wolters-schuldeisers uit te betalen. Canoy stond op
punt van omvallen en moest materialen, machinerieën en zelfs kantoorruimte gaan
verkopen om op zijn beurt zijn schuldeisers (waaronder de Woltersbank) te
kunnen betalen. Canoij & Cie werd uiteindelijk in 1885 verkocht. De
steenfabriek kwam voor 8000 gulden in handen van Alfred Russel en heette
voortaan de Firma Canoij & Russel te Tegelen. Overigens, ook de Firma Kamp
& Soete, een van de ijzergieterijen in Tegelen, kwam door het
Woltersfaillissement in de problemen, omdat één bankier commanditair vennoot
was, dus met geld in de onderneming zat en dat geld moest er uit.
Namen als Canoy-Herfkens, Russel, Teeuwen, Laumans, Kurstjens, Houba en Kamps zullen voor altijd aan de Tegelse kleiwaren- en keramiekindustrie verbonden blijven. Het hoogtepunt van deze bedrijfstakken ligt al enkele decennia achter ons, maar nog steeds is er Tegelse keramiek, wordt met Tegelse stenen gebouwd en zijn we met Tegelse pannen onderdak.
Reageren? Stuur Albert Lamberts een e-mail: albertlamberts@home.nl.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten