Van nul tot nu van woensdag 22 juni 2022 - Oranje kwam er 450 jaar geleden niet in (1)

 - door Albert Lamberts -

Het jaartal 1572 staat met kapitale letters geschreven in de geschiedenisboeken over Nederland. 450 jaar geleden, 1572, 1 april: de watergeuzen onder aanvoering van de heer Van Lumey, namen Den Briel in. Pogingen van de graaf van Bossu, die voor de Spaanse Habsburgers de stad moest heroveren, leden schipbreuk en zo kreeg prins Willem van Oranje vaste voet aan de grond in wat wij nu kennen als Nederland. Diverse Zeeuwse en Hollandse steden sloten zich bij Oranje aan, maar dat gold zeker niet voor de vestingen in het voormalige Gelder, waartoe Venlo behoorde.

Recent verscheen het boek Willem van Oranje in brieven, de Opstand in 1572. Het hele jaar door schreef de prins tientallen korte en lange tot zeer lange brieven om de steden onder Spaans – Habsburgs – gezag te bewegen zijn kant te kiezen. Weliswaar gold zijn gram in de brieven de Hertog van Alva en liet hij het voorkomen alsof hij niet tegen de vorst, Philips II, was gekant en zelfs in diens belang handelde, maar waar hij kon, verjoeg hij Philips’ legers.

Karel V accepteert in 1543 bij Venlo de overgave van de hertog van Gelder.

Nadat in Zeeland en Holland het tij voor Oranje ten goede keerde trachtte hij nog in datzelfde jaar ook in deze contreien door te drukken, maar zijn pogingen waren bepaald niet succesvol. Sedert 1543 was Venlo in handen van de Spaanse Habsburgers. Bij het Verdrag van Venlo was heel Gelder overgegaan in handen van Karel V. Jarenlang had de Hertog van Gelder zich staande weten te houden tegen de Bourgondische bedreiging. Via huwelijk kwam het Bourgondische belang in handen van het Habsburgse huis en dat maakte korte metten met de hertog, die bij Venlo zijn nederlaag moest erkennen. De stad behield zijn privileges en rechten, maar mocht niet scheiden van de Roomsch Katholieke godsdienst. Met de overgave op 11 september 1543 ontliep Venlo het dramatische lot van het eveneens Gelderse Duren, waar slachtpartijen en plunderingen vooraf gingen aan het in de as leggen van de stad. 

Prins Willem van Oranje trachtte in 1572 Venlo over te halen zijn kant te kiezen.

Terug naar 1572. Willem van Oranje rukte met zijn legers op en kwam voor Venlo, dat hij een aantal malen opeiste. Venlo weigerde op zijn eis in te gaan. Eigenlijk wel verklaarbaar, want in tegenstelling tot de Staatse – lees protestantse – troepen, waren Alva en zijn manschappen geen religieuze scherpslijpers.  De Venlose geschiedschrijver Uyttenbroeck schreef in zijn Bijdragen tot de geschiedenis van Venlo: Er bestond godsdienstvrijheid in het leger van Alva tegenover de onverdraagzaamheid en den godsdiensthaat in dat van Den Zwijger (Oranje dus). Alva was geen ketterjager, maar een  onhandig  autocraat , als veldheer was hij verdraagzaam, als civiel ingenieur stapelde hij fout op fout. Hij zag in den geëischten gewetensvrijheid en het Calvinisme den verpersoonlijkten opstand tegen het koninklijk gezag. De woorden Calvinist en revolutionair waren bij hem synoniem. De door hem opgerichte Raad van Beroerten was een reactie op de Beeldenstorm van 1566, die ook aan Arcen, Velden en Venlo niet voorbij ging. De Raad was een staatkundige instelling, die niet alleen de beeldenstormers, maar ook andere opstandelingen vonniste.

Dat Oranjes manschappen wraakzuchtig tekeer gingen bleek nadat Oranje zijn beleg voor Venlo had opgebroken en enkele dagen later, op 14 augustus, Roermond had ingenomen. Keuller schreef: De overwinnaars pleegden er hunne wraak op kerken, kloosters en priesters: verscheidene dezer werden op onmenschelijken wijze vermoord. De Prins van Oranje maande zijn manschappen in tal van brieven zich correct te benemen ten aanzien van overwonnen steden en hun burgers, maar bij wangedrag greep hij niet, althans niet afdoende, in.

In 1572 was Venlo de dans nog ontsprongen, maar de kansen keerden. De stad Venlo koos enkele jaren later toch voor aansluiting bij de Staatsen en hun leider hier te plaatse, graaf Jan van Nassau, was de nieuwe godsdienst zeer toegewijd. Zo konden de Hervormden zich meester maken van de kapel van Trans Cedron (aan de huidige Beekstraat) en werd ook de Kruisherenkerk aan hun vernielzuchtige en plunderende handen bloot gesteld.

Van religieuze verdraagzaamheid was niet echt sprake meer.

(Illustraties uit boek Venlo binnen en buiten zijn muren. Uitgave Dagblad voor Noord-Limburg,  1984)

Reageren? Stuur Albert Lamberts een e-mail: albertlamberts@home.nl.