Halte XXL van woensdag 2 juni 2020 - D'n duusteren kerkhaof

(door Sef Derkx)
We lopen nog een keertje d'n duusteren kerkhaof  op, links van de Sint-Martinusbasiliek. In het Venloos dialect is het d'n haof, dus is het ook d'n kerkhaof. Tegenwoordig hebben dialectsprekers het echter over 't kerkhaof. Dialecten en talen veranderen, het Venloos dat rond de tafel bij onze grootouders is gesproken, verschilt van het dialect dat wij met onze kinderen en kleinkinderen spreken. Groenteboer Pierre Schreurs (1944-2019) vertelde me al zo'n twintig jaar geleden dat steeds minder Venlose klanten het in zijn winkel aan de Parade hadden over un hötje lauk. 

Goed, we lopen dus d'n duusteren kerkhaof op, onder de poort van de kruisheren door. 

 Kruisherenpoort (foto Jos Saris)

Kanonskogels uit de Tachtigjarige Oorlog? (foto Sef Derkx) 

Boven in de eerste steunbeer zijn twee kanonskogels ingemetseld. Rechts ervan, naast het glas-in-loodraam zien we nog een exemplaar. Naar verluidt zouden het kanonskogels zijn, die onder een beleg ten tijde van de Tachtigjarig Oorlog (1568-1648) op de vestingstad Venlo zijn afgeschoten.

Dichtgemetselde rouwdoorgang tussen kerk en duusteren kerkhof (foto Sef Derkx)

In het noordelijk schip van de Sint-Martinusbasiliek was de uitgang naar d'n duusteren kerkhaof. Nadat het kerkhof was opgeheven, in 1820, is deze dichtgemetseld. Aan de buitenzijde zien we de omlijsting van arduinsteen met sporen van zwarte verf en een  Gelderse roos in de bovendorpel. We komen de Gelderse roos eveneens tegen op een zuil iets verderop.

Hardstenen zuil met engel (foto Gemeentearchief Venlo)  

Een raadsel op d'n duusteren kerkhaof is de hardstenen zuil, bekroond met een uivormige knop en een Franse lelie. Op de schacht is halverwege in reliëf een gevleugelde engel uitgehakt die twee wapenschilden vasthoudt. Het rechter wapenschild bevat een tienbladige Gelderse roos en het linker drie ineengestrengelde vissen. De exacte betekenis van de zuil, die bekend staat als  'de Venlose perroen' is een mysterie. In 1891 staat de zuil op d'n duusteren kerkhaof achter het hoogaltaar. Hij wordt als volgt omschreven: 'steenen paal op een voetstuk die aan den Luikschen perron herinnert'. In 1937 neemt men aan dat er sprake is van een kerkhofkruis. Op basis van de stilistische kenmerken wordt de zuil gedateerd rond het midden van de vijftiende eeuw.  In de reeks Venlose Katernen verscheen als deel 16 'Op die Kerckestraet'. Koos Berghs gaat in een van de hoofdstukken uitgebreid in op het mysterie van 'de Venlose perroen'. Hij komt tot de voorzichtige aanname dat de zuil in de middeleeuwen op een juridische grens stond. De grens van het hertogdom van Gelre en van de enclave die de Sint-Martinuskerk was. In de loop van de tijd transformeerde de zuil tot een grafmonument. 

Detail stadsplattegrond Blaeu, links van de Sint-Martinuskerk staat de kapel van Onze Lieve Vrouw Inghendael (Gemeentearchief Venlo)

Op d’n duusteren kerkhaof lag in de zestiende en zeventiende eeuw een kapel genaamd Onze Lieve Vrouw ingen Dael. Over het ontstaan is niets bekend, in 1584 is sprake van die kerck ingenn daell. De kapel was in gebruik bij de broederschap van Onze Lieve Vrouwe Ingendaell, later het Akkermansgilde geheten. In 1736 werd bestek gemaakt voor: het aefbreken van het toorentien met het alt kercksken op den duesteren kerckhof  van oude mueren aen den voors. kerckhof. Het bedehuisje moest tot op de fundamenten worden gesloopt om plaats te maken voor een kruitmagazijn. Het Mariabeeld uit de kapel zou in 1647 verloren zijn gegaan. Sinds 1998 staat een nieuwe Onze Lieve Vrouw Inghendael in het overdag toegankelijke portaal van de Sint-Martinusbasiliek. Het is vervaardigd door een niet met name genoemde Venlose kunstenaar, naar een voorbeeld van een zestiende-eeuwse sculptuur. 

Portaal Sint-Martinusbasiliek en beeld Onze Lieve vrouw Inghendael (foto's Jos Saris)

Reageren? Stuur Sef Derkx een e-mail: floddergats@xs4all.nl.