Venlonaer van de Twieëde Waereldoorlog

(door Gerrit van der Vorst)
Ieder jaar wordt de Venlonaer van ’t Jaor gekozen. De Dodenherdenking van 4 mei aanstaande was aanleiding om te mijmeren over kandidaat voor de titel Venlonaer van de Twieëde Waereldoorlog. Op basis van mijn oorlogsonderzoek kies ik Jan ‘Ambrosius’ Hendrikx voor de bezettingsjaren.

Jan Hendrikx in 1942 (particuliere collectie)

Jan Hendrikx (1917) groeide op in de Peperstraat, vlakbij het stadhuis. Hij verloor zijn vader toen hij drie jaar was en tobde in zijn jeugd met fysieke problemen. Een opleiding aan het seminarie brak hij af – het katholieke geloof bleef wel een inspiratiebron – waarna hij onderwijzer werd op de openbare Mostartschool in Venlo. Zijn leerlingen bewaarden later fijne herinneringen aan hem. Toen de joodse Eva Keizer (indertijd 9 jaar) verdrietig was over wat er in Duitsland gebeurde, probeerde Hendrikx haar wat op te beuren met een gedichtje, ‘voor een klein meisje dat niet aan sprookjes gelooft’ (februari 1938).

Vader Jean Hendrikx in de deuropening van zijn zaak op Peperstraat 12 (particuliere collectie)

Jan Hendrikx, klein van gestalte, had een licht depressieve aard en sprak zacht. Niet het prototype van een verzetsman. Toch werd hij in het voorjaar van 1943 op eigen verzoek betrokken bij het illegale werk in Venlo. Hendrikx ontpopte zich tot een creatieve ras-organisator en een geweldige ‘bruggenbouwer’ die verder keek dan zijn katholieke omgeving. Als leider van het Zuidelijke gewest – Limburg en Oost-Brabant – trad hij toe tot de top van de Landelijke organisatie voor hulp aan onderduikers (LO), waar hij groot respect genoot. De voormalige onderwijzer regelde onder meer scheepsladingen aan goederen voor onderduikers, of ontwierp geheime procedures. Niets was hem te veel, maar hij verwaarloosde zichzelf daarbij ernstig. ‘Hij werd als het ware verteerd van ijver voor de goede zaak’, schreef historicus Loe de Jong later over hem.

De ouders van Jan Hendrikx waren beiden Venlonaren van origine (particuliere collectie)

Een dik jaar werkte Jan Hendrikx zo dag en nacht, totdat hij totaal ‘op’ was. Op 21 juni 1944 ging hij daarom voorlopig voor het laatst naar een gewestelijke vergadering in Weert. Daar viel ‘Ambrosius’ of ‘Chiel Gabriels’ door verraad in handen van de beruchte SS-Hauptscharführer Nitsch van de SD Maastricht. Tevergeefs werd geprobeerd Hendrikx vrij te krijgen. Hij werd via Kamp Vught naar Duitsland gebracht. Niemand weet hoe hij daar aan zijn einde kwam.

Jan Hendrikx betaalde met zijn leven voor zijn fenomenale inzet voor anderen en werd niet ouder dan 28 jaar. Na de bevrijding herdacht men hem op allerlei manieren. Met postume onderscheidingen, in het LO-gedenkboek ‘Het grote gebod’, met straatnamen in Best, Oss, Overloon en Venlo, met/op plaquettes of monumenten in Nijmegen, Weert, Valkenburg en Roermond. Zijn nagedachtenis kreeg in sommige publicaties haast mythische proporties. Auteur frater Roeland wijdde in 1948 met ‘Verzet in het Zuiden’ een heldenverhaal aan Jan Hendrikx. Het boekje kreeg vier jaar later een herziene herdruk, onder de titel ‘Een dapper onderwijzer’, maar het bleef één groot eerbetoon.

De man die ‘het verraad van Weert’ op zijn geweten had, werd van Weert naar Venlo vervoerd op de kap van een legerjeep. Bob Jesse alias ‘Peter Vos’ werd door de rechtbank later meteen op vrije voeten gesteld (particuliere collectie)

Een boekje over verzetsheld Jan Hendrikx (particuliere collectie)

Jan Hendrikx was een top-verzetsman, op wie Venlo trots mag blijven. Bij gebrek aan een serieuze biografie weten weinigen echter wat zijn werk inhield. Anders zou hij al lang de eer hebben gekregen die hem toekomt, de eer van Venlonaer van de Twieëde Waereldoorlog.


Reageren? Stuur Gerrit van der Vorst een e-mail:  gp.vandervorst@xs4all.nl