- door Sef Derkx -
Op deze grijze en miezerige winterdag is de Algemene Begraafplaats ons reisdoel, we zijn daarom uitgestapt bij halte VieCuri. We willen het graf van Eugène Dubois (1858-1940) bezoeken. Waar ligt de getroebleerde wetenschapper te wachten op de Jongste Dag? Als je de begraafplaats oploopt, sla je linksaf. Op het einde van het pad ga je naar rechts. Bij de voormalige zijingang aan de Wittendijkweg is het.
Om maar meteen een misverstand uit de wereld te helpen, het is niet het graf van de legendarische Venlose huisarts Victor Dubois. De man die in de volksmond D'n Dub werd genoemd, die praktijk hield in de Houtstraat en over wie mooie verhalen rondgingen. Nee, het is het graf van zijn familielid Eugène Dubois, een misschien wel té briljante wetenschapper.
Eugène Dubois in zijn studententijd (bron: Canon van Limburg)
Eugène Dubois was een geleerde met een missie: hij zocht de ontbrekende schakel tussen aap en mens. In 1887 gaf hij zijn wetenschappelijke carrière aan de universiteit van Amsterdam op. Hij ging in dienst als officier gezondheid tweede klas bij het KNIL en vertrok met vrouw en pasgeboren dochtertje naar het toenmalige Nederlands-Indië.
Op Java vond hij in 1891 en 1892 een kies, een dijbeen en schedeldak van een wezen, groter dan een aap en kleiner dan een mens. Hij was er rotsvast van overtuigd the missing link te hebben gevonden. Eeuwige roem zou zijn deel worden. Dat hoopte en dacht Dubois. Maar hij kreeg te maken met jaloezie, hoon en scepsis. Uiteindelijk bleek zijn stelling wetenschappelijk ook niet houdbaar. Het was niet de ontbrekende schakel, maar een voorloper van de huidige mens. Na zijn dood zou hij er wereldberoemd mee worden.
Tekening van Dubois’ vondsten: dijbenen, schedeldak en kiezen (bron: Wikipedia)
Terug in Nederland begon hij een ongelijke strijd om eerherstel. Hij struinde de Tegelse kleiafgravingen af, op zoek naar meer bewijzen. Die vond hij niet. Maar hij legde wel een grote collectie fossielen aan, op basis waarvan we ons een voorstelling kunnen maken van de dieren en planten in het Tiglien, twee miljoen jaar geleden. Het merendeel van deze fossielen wordt bewaard in het Teylers Museum in Haarlem. In 1899 werd Dubois de nieuwe conservator van het paleontologisch-mineralogisch kabinet van Teylers Museum. Ook werd hij professor in de kristallografie, mineralogie, geologie en paleontologie te Amsterdam.
In het voormalige Goltziusmuseum hadden we een wandvullende tekening in zwart-wit van de flora en fauna van het Tiglien. Als educator vond ik het leuk om onder een museumles kinderen de verschillende dieren te laten ontdekken. Vooral de Aap van Tegelen werd door de jeugd als bijzonder ervaren. Dat er in Tegelen ooit in het wild een aap had geleefd, dat was een openbaring. Maar ja, ik praat nu over veertig jaar geleden.
In de Botanische Tuim Jochumhof op Steyl is een Tiglientuin. Die is gebaseerd op onderzoek van het biologenechtpaar Reid. Ze maakten een overzicht van alle plantensoorten die in het Tiglien voorkwamen en nu nog bestaan. De lijst van 120 plantensoorten vormt de basis voor de Tiglientuin. Vanuit de hele wereld zijn planten en zaden aangevoerd om een plantencollectie uit het Tiglien te vormen. Doordat het klimaat van toen erg veel lijkt op het klimaat van tegenwoordig, kunnen de verschillende planten overleven. De soorten die hier zijn te vinden, zijn onder meer de: winterlinde, pimpernoot, hulst en vleugelnoot.
Het graf van Eugène Dubois op de Venlose begraafplaats ligt in ongewijde aarde. Het gedeelte dat vroeger bestemd was voor godloochenaars en zelfmoordenaars, de laatste rustplaats voor de rustlozen van geest. Hoe dat kan? Eugène Dubois had als student het katholicisme afgezworen. Tot ontzetting van zijn diepgelovige familie. Hij vond dat wetenschap en geloof principieel niet samen konden gaan. Overeenkomstig zijn wens werd hij daarom niet tussen katholieken of protestanten begraven. Op de grafplaat van Dubois staan ook geen christelijke symbolen. De familie liet de steenhouwer zijn grootste vondsten vereeuwigen: het schedeldak en twee gekruiste dijbeenderen. Dubois had op Java slechts één dijbeen gevonden.
Met één dijbeen kon de steenhouwer echter niet uit de voeten, hij vereeuwigde er twee. Twee gekruiste beenderen vormen een symbool uit de christelijke cultuur, dat verwijst naar de sterfelijkheid.
De Limburgse literatoren Wiel Kusters en Huub Beurskens hebben in 1983 een serie gedichten aan Dubois gewijd. Het uitgangspunt in deze ‘dubbelbundel’ is het stormachtige leven van de omstreden geleerde. De twee delen van deze bundel zijn gescheiden gebonden, maar vormen samen toch één geheel. Huub Beurskens maakte voor elk van beide delen een linosnede.(zie: https://www.atalantapers.nl/bibliografie/boekuitgaven/1112/?skeywords=Dubois).
Over het bewogen leven van Eugène Dubois is zelfs een stripverhaal gemaakt. Reden genoeg kortom om zijn graf in Venlo een rijksmonumentale status te geven.
Reageren? Stuur Sef Derkx een e-mail: floddergats@xs4all.nl.
Henk Croonen
BeantwoordenVerwijderenOp 7 Sept 1990 werd er op het Gemeentehuis een tetoonstelling onder de naam Uit de Klei getrokken Dubois en het Tegelen van 2 Miljoen jaren geleden.Dhr van den Hoek Ostende is de samensteller vande tentoonstelling en verbonden aan het Teylersmuseum in Haarlem. Ook het Pottenbakkers Museum en De Jochumhof hebben exposities ingericht met fotos en documenten. In de Jochumhof een grote verzameling van Fossiele botten )opgezette dieren planten en zaden beschikbaar gesteld door het Teylers Museum.Tegelen is de noordelijkste vindplaats van bottenvan de Makaak in Europa een apensoort die nog in Gibralter voorkomt.Hier is waarschijnlijk het buuertschap d0n Aap naargenoemd en de uitdrukking de Tegelse Aap.Ik ben toendertijd met Dhr van den Hoek Ostende verschillende keren in de Tegelse kleigroevens geweest waar deze Fossielen zijn aangetroffen .Teven is toen een bookwerk verschenen Tegelen 0ons land 2 Miljoen jaar geleden.samengesteld door Dhr van den hoek Ostende Later heeft hij nog verschillende onderzoeken met medewerkers in deKleigroeves gedaan en paketten klei meegenomen voor fossiel onderzoek .De tentoonstellingen hebben toen honderden bezoekers mogen verwelkomen.Ze heeft 2 Maanden geduurd.