Heldenmoed werd Jan Theelen fataal (5)

- door Gerrit van der Vorst - 

Burgemeester Berger blokkeerde later elk verzoek tot eerherstel of gratie voor Jan Theelen. Ook op advies van de nieuw aangetreden korpschef Eijssens die Theelen in januari 1947 omschreef: ‘Als een in zichzelf gekeerd, zeer onevenwichtig en op avonturen belust persoon, die – naïef als hij is – graag gewichtig doet en voor “belangrijk” wil doorgaan.’ In april, nog geen drie maanden later, kwam de korpschef met een totaal ander oordeel (zie hierna), maar toen was het gratieverzoek al weer afgewezen.

Jan Theelen in de jaren na de oorlog (privécollectie).

In de afgelopen zesenzeventig jaar heeft de gemeente Venlo deze affaire onbelicht gelaten. Bewust? Een aanvraag in augustus 2009, voor inzage in het personeelsdossier van Jan Theelen, werd ruim een jaar opgehouden door het gemeentearchief. Er bleek een bezwaarprocedure nodig, waarbij een ambtelijke commissie najaar 2010 snoeihard oordeelde over die handelwijze.

Uit het rapport dat met excuses van B&W ontvangen werd.

Twee afzonderlijke pogingen om Jan Theelen alsnog recht te doen, zijn inmiddels afgewezen door de gemeente Venlo. Kennelijk op afwijzend advies van wederom het gemeentearchief, want verzoekers worden voor toelichting verwezen naar het archief. Het zou niet opportuun zijn om aan individuele verzetsmensen bijzondere eer te bewijzen: ‘Dit omdat bij het eer bewijzen aan een persoon snel de vraag kan komen waarom hetzelfde niet kan voor anderen.’ Alsof er in Venlo en omstreken iemand heeft rondgelopen, wiens verzets-CV in de verte kon tippen aan dat van Theelen. Alsof er nog meer verzetsmensen zijn, die zo verketterd en gedupeerd zijn door Venlose autoriteiten.

Citaat uit de afwijzing (26 juni 2019) door burgemeester Antoin Scholten van een verzoek van Veldenaar Lei Geelen, wiens ouders tijdens de bezetting onderduik gaven aan Jan Theelen.

In het uitzonderlijke geval van Jan Theelen is individuele eer natuurlijk prima te verdedigen. Sterker nog, dat is niet minder dan een ereschuld voor Venlo. Individueel eerbetoon acht de gemeente Venlo overigens wel denkbaar, maar dan moet de ‘context’ eerst grondig uitgezocht worden, liefst door een onafhankelijke onderzoeker. En tja, daar is helaas geen geld voor. Zulk onderzoek heeft in de afgelopen 76 jaar niet plaatsgevonden en zal waarschijnlijk ook in de komende 76 jaar niet gebeuren. Hoezo moet die ‘context’ trouwens grondig uitgezocht worden? De toenmalige autoriteiten – nota bene verklaarde tegenstanders van die jonge verzetsman – hebben zonder uitzondering duidelijke taal gesproken over zijn illegaal werk.

Waarnemend korpschef Wierks (mei 1945): ‘Theelen is een goed, ijverig en plichtsgetrouw agent van politie, was een onverschrokken “illegaal” werker en toonde zich een goed Nederlander, die zich geheel voor de goede zaak gaf.’

Waarnemend korpschef Henk Wierks (privécollectie).

Burgemeester Berger van Venlo, in een vertrouwelijke brief aan de Minister van Binnenlandse Zaken (10 maart 1946): ‘Deze agent had in de laatste oorlogsjaren belangrijk en gevaarlijk illegaal werk gedaan. Hij was overigens een goed politieman, maar het komt mij voor, dat de spanning waarin hij geleefd heeft, hem enigszins uit het lood geslagen heeft en het zou mij niet verwonderen, als een psychiater hem eenigen tijd rust zou voorschrijven.’

Burgemeester Bernard Berger schatte de situatie van Jan Theelen dus goed in, maar liet na om hem te behoeden voor zijn ondergang.

De rechtbank van Roermond (eind 1946), die Theelen veroordeelde: ‘Betrokkene heeft namelijk zeer veel en goed illegaal werk verricht.’

De rechtbank in Roermond erkende de grote verdiensten van Jan Theelen en was op de hoogte van zijn ernstige oorlogstrauma.

Korpschef Eissens (april 1947) die Jan Theelen eerder in zijn advies aan burgemeester Berger, had neergezet als een dikdoener: ‘Gedurende de oorlogsjaren heeft hij zich op voorbeeldige wijze gedragen en veel en goed illegaal werk verricht.’

Me dunkt. Uitstekende referenties uit onverdachte hoek voor ‘eenzaam verzet’. Die aanduiding gebruikt senior-onderzoeker dr. Hinke Piersma in haar boek ‘Op eigen gezag. Politieverzet in oorlogstijd’ in het geval van agenten als Jan Theelen en zijn vervanger Leo oostdam, die met hun beroep als dekmantel belangrijk verzetswerk verrichtten. Eenzaam was het verzetswerk van Theelen zeker, maar eenzamer dan in de naoorlogse jaren was het misschien niet. Stank voor dank.

Het boek ‘Op eigen gezag. Politieverzet in oorlogstijd’ van dr. Hinke Piersma.

Jan Theelen had terecht spijt van zijn moedig verzetswerk. Hij had beter passief aan de zijlijn kunnen blijven, zoals het merendeel van zijn collega’s en de Nederlandse bevolking hadden gedaan. Dan had hij ook niet de fouten kunnen maken waarop velen hem graag willen blijven afrekenen, zelfs 76 jaar na de oorlog.

Theelens voormalige plaatsgenoot kapelaan Leo Brueren schreef in 2010 dat de tijd na de oorlog gecompliceerd was en voor velen geen vrede betekende maar veel ellende en onrecht.

Dat Jan Theelen in zijn geboorteplaats nooit geëerd is als groot verzetsman, en vaak zelfs verketterd, mag voor de Venlose autoriteiten anno 2021 geen reden zijn om hem (postuum) en zijn familie excuses te onthouden voor het grote onrecht dat hen indertijd is aangedaan. Anders is Theelens spijt een blijvende schande voor Venlo.

Het graf van Jan Theelen in Velden.

Reageren? Stuur Gerrit van der Vorst een e-mail: floddergats@xs4all.nl.