Ben je iets kwijt en erger je je eraan? Heb je daarom besloten op te gaan ruimen? In de geest van de Japanse opruimgoeroe Marie Kondo? Dan geldt één vuistregel. Werk onverdroten voort tot je helemaal klaar bent. Ga niet iets wat je bij het opruimen onverwacht terugvindt, uitgebreid bestuderen.
Wanneer je in die val trapt, vliegen de uren voorbij. Maar soms is de verleiding té groot. Het overkwam mij een tijd terug en het heeft uiteindelijk geresulteerd in dit verhaal over Mathieu Kerbosch. Zoon uit een Venloos middenstandsgezin, die als wetenschapper de top bereikte. Een door heimwee geplaagde melancholicus, die Venlose liedjes en gedichten schreef in de koele schaduw van een palmboom in het voormalige Indië. De naar hem genoemde straat, vinden we bij de Schaapsdijkweg. Maar laten we beginnen bij het begin, bij het terugvinden van de bladmuziek van ‘Och Vendeloo! Mien Stedje’.
De litho die Sef Moonen beschikbaar stelde voor de omslag van ‘Och Vendeloo! Mien stedje’ laat de vooroorlogse stad bij avondlicht zien. De kunstenaar staat aan de Maas bij de Sint-Urbanusweg. We herkennen de contouren van de toren van de Sint-Martinuskerk, de schoorstenen van de elektriciteitscentrale aan de Bolwaterstraat, de kraan aan de haven, de spits van de Sint-Nicolaaskerk, het stadhuis, de enveloppenfabriek van Bontamps en de Onze Lieve Vrouwekerk. Moonen heeft gemanoeuvreerd met het perspectief en het silhouet van de stad samengedrukt. We lezen dat Dr. M. Kerbosch de tekstschrijver is en Jos M.A. Kerbosch de componist. De omslag vermeldt verder dat de bladmuziek in 1931 is uitgegeven door het Comité voor den Volkszang te Venlo en werd gedrukt door H. Lesbeque. Ik was er niet naar op zoek, maar het was een interessante bijvangst die de nieuwsgierigheid prikkelde.
Pand Kerbosch Gasthuisstraat
Mathieu Kerbosch (1880-1972) werd als oudste van vijf kinderen geboren in hartje stad, aan de Gasthuisstraat waar zijn ouders een winkel hadden in huishoudelijke artikelen. In het pand is nu Toine Schreinemachers gevestigd, de sympathieke slager. De winkel van Kerbosch keert terug in een verhaaltje van dialectschrijver Sjang Cornet over de Sinterklaastijd in het Venlo van het begin van de vorige eeuw. Als de schoolbel geklonken had ten teken dat een schier eindeloze dag van onderwijs en stilzitten in de bank goddank ten einde was, holden de kinderen naar buiten om de verschillende etalages met speelgoed in de stad te gaan bekijken. Zo ook bij Kerbosch.
Zoon Mathieu bleek een schrandere knaap die voorbestemd was voor de wetenschap. Hij ging in betrekking bij Denis Schrijnen van apotheek De Gaper en volgde tegelijkertijd een studie artsenijbereidkunde, die hij afsloot met een diploma apothekersassistent. Een vervolgstap was natuurlijk een universitaire studie farmacie. Je bent gauw geneigd ‘natuurlijk’ te schrijven, maar een universitaire studie was een eeuw geleden toch heel bijzonder voor een zoon uit een middenstandsgezin. Mathieu wordt vermeld in 1907 in het archief van de Venlose Beurzenstichting als een van de begiftigden. De Venlonaar schrijft zich in aan de universiteit van Utrecht. Hij leert er Dina Spiegel kennen, een vrijdenkende, liberale dame die als eerste vrouw in Nederland farmacie studeert. Tijdens zijn studie wisselt Mathieu Kerbosch van opleidingsinstituut en gaat naar Leiden. Wat is er gebeurd dat hij deze ongebruikelijke stap neemt? Een professor heeft een examen op een katholieke feestdag gepland en houdt voet bij stuk als Mathieu hiertegen bezwaar aantekent. In 1910 promoveert hij op een proefschrift over opium.
Mathieu Kerbosch (rechts)
Niet lang na het afstuderen vertrekt Kerbosch naar Nederlands-Indië. De weken durende reis over een eindeloze zee, een passage met veel luieren en kuieren op het promenadedek, met galadiners en soirees zal een soort van droom geweest zijn voor het studiehoofd Kerbosch. Een jaar later voegt Dina Spiegel zich bij hem. Door haar overgang van het remonstrantse naar het katholieke geloof kunnen ze trouwen. Uit het huwelijk zullen zes kinderen worden geboren. Kerbosch maakt carrière met als bekroning de benoeming tot directeur van ‘s Lands Kina- en Theebedrijf Tjinjiroean op Java. In die functie verwerft hij internationale roem door wetenschappelijke publicaties over de kinacultuur.
Kinine, bereid uit de bast van de kinaboom, was indertijd nog het enige geneesmiddel tegen malaria. Op Java neemt Kerbosch weer de draad op van het schrijven van dialectliedjes. In 1905 had hij voor Jocus ’Menke in de maon’ en ‘Venloos maedje’ gemaakt. Vijfentwintig jaar later schrijft hij ‘Och Vendeloo! Mien stedje’. Zijn broer Jos Kerbosch, organist in Ierland, componeert de muziek. Het liedje was voor de Tweede Wereldoorlog populair, omdat het op veel lagere scholen met de leerlingen werd ingestudeerd. Het staat op de LP ‘Sjingleboem’ die in 1979 uitkwam op het Telstarlabel. Een bijzonder registratie, afkomstig uit het archief van de R.O.Z. (nu L1), dateert van juni 1954. Het is een opname gemaakt in het fameuze Keldertje van de Brand bierbrouwerij in Wylre:
“Och Vendeloo, mien stedje, mien stedje aan de Maas.
van alle staej en stedjes, bis dich toch vaer de baas
Dien alde krómme straote, dien minse rech van zin
ik kan ze neet vergaete, wie vaer van hoes ik bin.”
De Venlonaar in den vreemde heeft ooit verklaard dat hij in gedachten een wandeling over de Schaapsdijk maakte, toen hij het liedje schreef. Dichtbij de plek dus waar we nu de naar hem vernoemde straat vinden.
Mathieu Kerbosch was een fervent amateurfilmer. Na zijn overlijden kreeg zijn kleinzoon, de filmer Roeland Kerbosch, de artistieke nalatenschap. Op basis van het materiaal maakte hij in 1982 de interessante documentaire ‘De Heilige Familie’. Er zitten voor Venlo unieke bewegende beelden bij. Kerbosch filmde tijdens een vakantie de draaiende windmolen van Peters-van den Homberg aan de Molenstraat. Uit de film rijst Mathieu Kerbosch op als een hardwerkende directeur met een voor zijn tijd grote betrokkenheid bij de autochtone werknemers van de plantage. Door een crisis in het huwelijk verkilt de relatie tussen hem en zijn echtgenote. Kerbosch stort zich verbeten op het werk en de wetenschap. Kort voor de Tweede Wereldoorlog keert hij terug naar Nederland. Hij opent apotheken in Gorcum en Grave. In 1972 overlijdt hij in Soest.
Reageren? Stuur een e-mail naar Sef Derkx: floddergats@xs4all.nl
Geen opmerkingen:
Een reactie posten